Το να υπάρξουν μηχανές που διαβάζουν τη σκέψη ήταν πριν μερικά χρόνια απλώς επιστημονική φαντασία. Τώρα βρίσκεται στο κατώφλι της επιστημονικής πραγματικότητας και εγείρει ακανθώδη ζητήματα ηθικής και προστασίας της ιδιωτικότητας. Είναι, δηλαδή, ένα ακόμη πεδίο που πρέπει να ρυθμιστεί.
Στις 13 Ιουλίου, νευροεπιστήμονες, ειδικοί στην Ηθική και πολιτικοί συζήτησαν το θέμα σε μια συνάντηση που διοργάνωσε η UNESCO στο Παρίσι. Οι συμμετέχοντες συζήτησαν ποια μπορεί να είναι τα επόμενα βήματα για τη διαχείριση τέτοιων «νευροτεχνολογιών» με τα οποίες μπορούν να δημιουργηθούν τεχνικές και συσκευές που αλληλεπιδρούν με τον εγκέφαλο για να παρακολουθούν ή ακόμη και να αλλάζουν τη δραστηριότητά του.
Οι συσκευές αυτές βασίζονται σε εργαλεία που χρησιμοποιούνται ήδη για ιατρικούς και άλλους «εγκεκριμένους» σκοπούς, όπως εμφυτεύματα εγκεφάλου για την αντιμετώπιση της νόσου του Πάρκινσον ή φορητές συσκευές που χρησιμοποιούνται στην εικονική πραγματικότητα (VR).
Οπως γράφει το διεθνές επιστημονικό περιοδικό Nature, στη διάρκεια της συνάντησης της UNESCO, η Γκαμπριέλα Ράμος, βοηθός γενική διευθύντρια του οργανισμού στον τομέα των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, τόνισε πως η ρύθμιση του τοπίου της νευροτεχνολογίας έχει πολλαπλές διαστάσεις.
Οι εξελίξεις στη νευροτεχνολογία περιλαμβάνουν τεχνικές νευροαπεικόνισης που μπορούν να αποκωδικοποιήσουν τη σκέψη των ανθρώπων και εμφυτεύματα που συνδέουν τον εγκέφαλο με τον υπολογιστή (Brain Computer Interfaces – BCIs), «διαβάζοντας» τη σκέψη.
Το εν λόγω πεδίο αναπτύσσεται γρήγορα. Σύμφωνα με στοιχεία της UNESCO που παραθέτει το Nature, ο αριθμός των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στον τομέα της νευροτεχνολογίας διπλασιάστηκε σε ετήσια βάση μεταξύ 2015 και 2020. Οι επενδύσεις αυξήθηκαν 22 φορές μεταξύ 2010 και 2020 και πλέον η βιομηχανία νευροτεχνολογίας φτάνει τα 33 δισεκατομμύρια δολάρια!
Η ανάπτυξη της νευροτεχνολογίας φέρνει την ιδέα του Οργουελ για χειραγώγηση των σκέψεων και της συμπεριφοράς των ανθρώπων πιο κοντά στην πραγματικότητα… «Οι συσκευές παρακολούθησης του εγκεφάλου θα ήταν μια ισχυρή προσθήκη σε έναν ψηφιακό κόσμο στον οποίο επιχειρήσεις και πολιτικοί χρησιμοποιούν ήδη προσωπικά δεδομένα για πολιτικό ή εμπορικό όφελος», λέει στο Nature η Νίτα Φαραχάνι, καθηγήτρια Φιλοσοφίας και Ηθικής στο Πανεπιστήμιο Duke της Βόρειας Καρολίνας, η οποία μετείχε στη συνάντηση της UNESCO.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, λοιπόν, καλούνται να ορίσουν τους κανόνες που θα προστατεύουν από πιθανές βλάβες των νευροτεχνολογιών χωρίς ωστόσο να περιορίζουν την έρευνα για τα οφέλη τους.
Τα πράγματα είναι (σχετικά) πιο απλά όταν πρόκειται για συσκευές και τεχνολογίες που προορίζονται για ιατρική χρήση, αφού για αυτές τις κατηγορίες εφαρμόζεται η νομοθεσία που αφορά τα φάρμακα και ιατροτεχνολογικά προϊόντα. Για παράδειγμα, ήδη χρησιμοποιούνται στην κλινική πράξη συστήματα που παρακολουθούν την εγκεφαλική δραστηριότητα των επιληπτικών ασθενών και ενεργοποιούνται για να καταστείλουν τις κρίσεις. Πιο προηγμένες συσκευές –όπως τα εμφυτευμένα BCI που επιτρέπουν σε άτομα με τετραπληγία να ελέγχουν διάφορες εξωτερικές συσκευές χρησιμοποιώντας μόνο τις σκέψεις τους– βρίσκονται σε δοκιμές.
Αυτό που προβληματίζει τους ειδικούς περί Ηθικής είναι οι τεχνολογίες που (θα) προορίζονται για καταναλωτική χρήση. Ηδη πολλές εταιρείες –ανάμεσά τους και πασίγνωστοι τεχνολογικοί κολοσσοί– λανσάρουν συσκευές που φοριούνται (ακουστικά, ρολόγια, βραχιόλια κλπ) και οι οποίες όχι μόνο καταγράφουν νευρολογική δραστηριότητα αλλά παρέχουν στους κατασκευαστές πρόσβαση σε αυτές τις πληροφορίες.
Το απόρρητο τέτοιου είδους δεδομένων είναι ένα βασικό ζήτημα. Ο Ράφαελ Γιούστ, καθηγητής Βιολογίας – Νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, ανέφερε στη συνάντηση ότι 18 εταιρείες που λανσάρουν προϊόντα νευροτεχνολογίας έχουν απαιτούν από τους χρήστες (μέσω των «ψιλών γραμμάτων» στους όρους και προϋποθέσεις) να παραχωρήσουν τα δεδομένα του εγκεφάλου τους. Όλες, εκτός από μία, είπε ο Γιούστ, διατηρούν το δικαίωμα να μοιραστούν αυτά τα δεδομένα με τρίτους…
Προστασία των… νευρολογικών δικαιωμάτων
Οπως γράφει το Nature, παράλληλα με τα παραπάνω, η ανάπτυξη τέτοιων τεχνολογιών πιθανώς θέτει υπό αμφισβήτηση το ισχύον πλαίσιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Το θέμα συζητήθηκε στη συνάντηση της UNESCO, με κάποιους να υποστηρίζουν ότι το πλαίσιο –όπως αυτό που αφορά την προστασία της ιδιωτικής ζωής– επαρκεί για να καλύψει τα νέα θέματα και άλλους να τονίζουν ότι θα χρειαστούν νέες κανονιστικές ρυθμίσεις. Κάποιοι άλλοι μίλησαν για τα «νευροδικαιώματα» (neurorights) που θα προστατεύουν από τη δυνατότητα τρίτων να έχουν πρόσβαση και να επηρεάζουν τη νευρολογική δραστηριότητα ενός ατόμου.
«Τα νευρολογικά δικαιώματα θα πρέπει να καλύπτουν την ακούσια εκμετάλλευση δεδομένων του εγκεφάλου αλλά και να αφήνουν ελεύθερη τη δυνατότητα πρόσβασης σε πολύτιμη ιατρική τεχνολογία», είπε στη συνάντηση ο Marcello Ienca, από το Πολυτεχνείο του Μονάχου, στη Γερμανία.
Οι πέντε αρχές
Ο Γιούστ και οι συνάδελφοί του προτείνουν πέντε κύρια νευρολογικά δικαιώματα: το δικαίωμα στην νευρολογική / ψυχική ιδιωτικότητα, την προστασία από χειρισμούς που αλλάζουν την προσωπικότητα, την προστατευμένη ελεύθερη βούληση και λήψη αποφάσεων, την ισότιμη πρόσβαση στην ψυχική ανάπτυξη, την προστασία από αλγορίθμους της νευροτεχνολογίας.
Σύμφωνα με το Nature, χώρες όπως η Χιλή, η Ισπανία, η Σλοβενία και η Σαουδική Αραβία έχουν αρχίσει να σχεδιάζουν τέτοια πλαίσια. Μάλιστα, η Χιλή ήταν η πρώτη χώρα που το 2021 αναθεώρησε το Σύνταγμά της για να αναγνωρίσει ότι η νευροτεχνολογία χρειάζεται νομική παρακολούθηση.
Το επόμενο βήμα για τα μέλη της UNESCO θα γίνει το Νοέμβριο, όταν θα κληθούν να αποφασίσουν εάν ο οργανισμός θα πρέπει να συντάξει παγκόσμιες κατευθυντήριες γραμμές για τη νευροτεχνολογία, παρόμοιες με τις κατευθυντήριες γραμμές που αφορούν την Τεχνητή Νοημοσύνη, οι οποίες βοηθούν τα κράτη μέλη να εξειδικεύσουν τη νομοθεσία τους, να περάσουν δηλαδή από την ηθική θεωρία στη νομική πράξη.
Δέσποινα Κουκλάκη
Πηγή: Protagon.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου