Δευτέρα 7 Δεκεμβρίου 2015

Οι «πληγές» του σήμερα, για παιδιά

Η έφηβη Μαλάλα εγκαταλείπει το Πακιστάν με μια σφαίρα στο κεφάλι. Ο μικρός Ικμπάλ, έχοντας πουληθεί σκλάβος στα 4 χρόνια του, δολοφονείται στα 12, όντας ήδη ακτιβιστής για τα δικαιώματα των παιδιών στην ίδια χώρα. Η έφηβη Μαρζάν Σατραπί φυγαδεύεται άρον άρον, όταν γίνεται φανερό ότι οι αντιδράσεις της ως επαναστατημένης μαθήτριας θα βάλουν αργά ή γρήγορα τη ζωή της σε κίνδυνο στο θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν.

Ολα αυτά τα μαθαίνουμε από τα βιβλία για παιδιά και εφήβους – και από το σινεμά. Αν θέλετε να κατανοήσετε με βιωματική ένταση το προσφυγικό ζήτημα, διαβάστε και ξαναδιαβάστε την ιστορία της Μαλάλα και του Ικμπάλ, αναζητήστε την αριστουργηματική γραφιστική νουβέλα «Περσέπολις», δείτε το ομώνυμο φιλμ (2007, βραβείο Οσκαρ και βραβείο του φεστιβάλ Καννών).

Επικίνδυνη διαδρομή

Το «Περσέπολις» της Σατραπί και το «Με λένε Μαλάλα» της Γιουσαφζάι είναι τα «Ημερολόγια της Αννας Φρανκ» του 21ου αιώνα. Οι δραστικότερες ιστορίες προσφύγων είναι όσες εστιάζουν στο «εκεί», στην αβίωτη συνθήκη από την οποία οι άνθρωποι αυτοί αναγκάζονται να δραπετεύσουν.

Καταφεύγουμε εξάλλου σε παλαιότερες ιστορίες, ανάλογες με εκείνες που βιώνουν σήμερα οι πληθυσμοί της Μέσης Ανατολής κατά την επέλαση του ISIS, υπό τη φοβερή επίγνωση ότι δύσκολα θα βρεθεί πλέον πένα και κάμερα να μιλήσουν επώνυμα γι’ αυτόν τον νέο εχθρό σε επίπεδο αφηγηματικού μπεστ σέλερ, δύσκολα θα βρεθούν εκδότες και αιθουσάρχες που θα αναλάβουν το ρίσκο της διάδοσης τέτοιων έργων.

Εκτός όμως από την αφετηρία (εμπόλεμη πατρίδα ή/και πατρίδα-φυλακή), υπάρχει η επικίνδυνη διαδρομή. Υποτίθεται ότι η εγγεγραμμένη στη συλλογική ή οικογενειακή μνήμη ελληνική προσφυγική εμπειρία θα βοηθούσε τα σημερινά παιδιά (και τους ενήλικες) να κατανοήσουν το δράμα της παραμονής στα στρατόπεδα, της μακράς πορείας με τις κακουχίες, της επικίνδυνης διέλευσης, αμφιβάλλω όμως πολύ για την ύπαρξη τέτοιου «αυτοματισμού». Υπάρχει, ωστόσο, μια μάλλον άγνωστη ιστορία ελληνικής προσφυγιάς, που καταγράφηκε σε ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο για παιδιά (διαβάζεται κάλλιστα και από ενήλικες!), στο «Διπλό ταξίδι» της Σαμιώτισσας συγγραφέως Λίτσας Ψαραύτη.

Πόσοι άραγε γνωρίζουν ότι μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943 και τον ανηλεή βομβαρδισμό της Σάμου από τους Γερμανούς μεγάλο μέρος των κατοίκων της την εγκατέλειψαν όπως όπως με κατάληξη την παλαιστινιακή Γάζα και την «ακυβέρνητη» Ιερουσαλήμ; Η σκηνή του βομβαρδισμού που ακολουθείται από τον τρόμο του πνιγμού στη βάρκα και συνεχίζεται με τα βάσανα και τους κινδύνους του πρόσφυγα στη Μέση Ανατολή είναι ένα παράξενο rewind της διαδρομής των σημερινών προσφύγων. Θα άξιζε τον κόπο να σκύψουμε ξανά πάνω σε αυτό το σπάνιο ντοκουμέντο που μας προσφέρει η ελληνική λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους.

Η ξενιτιά, που στη σύγχρονη εποχή περιλαμβάνει την αίτηση ασύλου και τη ζωή στη χώρα υποδοχής, είναι η τρίτη πράξη του προσφυγικού δράματος. Τα όρια ανάμεσα στη μοίρα του πρόσφυγα και σε εκείνην του οικονομικού μετανάστη είναι, στο στάδιο αυτό, δυσδιάκριτα.

Ο ανατολίτης μετανάστης εκκινεί αν όχι από συνθήκες ανθρωπιστικής κρίσης, συχνά πάντως μεγάλης ένδειας. Η διαδρομή του είναι επίσης περιπετειώδης και επικίνδυνη, ενώ οι όροι της όποιας ένταξής του στη χώρα υποδοχής είναι συχνά δυσμενέστεροι από εκείνους των προσφύγων. Πλήθος καλά βιβλία, γραμμένα και δημοσιευμένα και υπό την αιγίδα φορέων και οργανισμών, πραγματεύονται το τρίτο αυτό στάδιο που φέρνει τα «δικά μας» παιδιά αντιμέτωπα με τα προσφυγόπουλα (ή τα παιδιά-μετανάστες).

Εξαιρετικό τέτοιο δείγμα είναι το «Ο Ναβίντ δεν ήρθε για διακοπές» του Πάνου Χριστοδούλου. Με το εύρημα των μαθητικών εκθέσεων του πρωταγωνιστή, Ελληνα μαθητή της Ε΄ δημοτικού, παρακολουθούμε και τις περιπέτειες του συμμαθητή του, του πρόσφυγα Ναβίντ, λυμένοι κάθε τόσο από τα γέλια, παρά τις αναπόφευκτα λυπητερές στιγμές της αφήγησης. Στα ίδια χνάρια και ο απευθυνόμενους σε κάποιους αδιευκρίνιστους «αστυνομικούς» μονόλογος της μικρής Αϊσέ, στο «Σκληρό Καρύδι» της Ελένης Σβορώνου.

Αζούρ και Ασμάρ

Δραστικότερα όμως ως προς το ακανθώδες ζήτημα της συνάντησης με τον ξένο μου φαίνονται δύο άλλα βιβλία και μία ταινία. Η ταινία είναι το γνωστό γαλλικό animation «Αζούρ και Ασμάρ» (2006), ονειρικά καλοφτιαγμένο και ταυτόχρονα πρόθυμο να βάλει, με τη βοήθεια του παραμυθιού, το δάχτυλο στην πληγή: αδερφός και αντίπαλος, αγαπημένος και ανταγωνιστής, δικός και ξένος είναι ένα και το αυτό πρόσωπο.

Καθώς ο γαλλόφωνος κόσμος πλήττεται στην καρδιά του από την τρομοκρατία του ISIS στην οποία φαίνεται να εμπλέκονται και Γάλλοι μουσουλμάνοι με καταγωγή από τη Βόρειο Αφρική, το έργο αποκτά νέα επικαιρότητα. Ευφυές και επιδραστικό είναι και το αφήγημα της ιταλίδας Πάολα Καπριόλο «Με τα μάτια κάποιου άλλου», αφού με το εύρημα της αλλαγής των ρόλων επιτρέπει στον Ιταλό μαθητή να βιώσει στο δικό του πετσί την εμπειρία της ξενιτιάς, μέσα στην ίδια του τη χώρα.

Τελευταίο αλλά ίσως σημαντικότερο από όλα, ένα βιβλίο που γράφτηκε από οκτώ έφηβους Πακιστανούς κρατούμενους στο σχολείο της φυλακής, στον Βόλο, με συντονιστή της προσπάθειας τον Κώστα Μάγο. Η ιστορία του χρυσού πουλιού, φυλακισμένου μα υποσχόμενου ένα μέλλον στον ήλιο, δένει μεταξύ τους τις διαφορετικές αφηγήσεις σε μία, δείχνοντάς μας την κοινή, κοινότοπη βάση των βασανισμένων αυτών ζωών: φτώχεια, πείνα, άγρια διαδρομή προς την ελπίδα, εγκλωβισμός.

Δύο ταινίες και έντεκα βιβλία

Ταινίες:
• «Αζούρ και Ασμάρ», Μισέλ Οσελό, 2006
• «Περσέπολις», Μαρζάν Σατραπί, Βενσάν Παρονό, 2007

Bιβλία:
• Λίτσα Ψαραύτη, «Το διπλό ταξίδι», Πατάκης, 1987 (24η ανατύπωση 2013)
• Ζωρζ Σαρή, «Ο πόλεμος, η Μαρία και το αδέσποτο», Πατάκης, 2003
• Μαρζάν Σατραπί, «Περσέπολις» (Ι και ΙΙ), Ηλίβατον, 2006 και 2007
• Πάνος Χριστοδούλου, «Ο Ναβίντ δεν ήρθε για διακοπές», Κέδρος, 2007
• Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, «Το παιδί από τη θάλασσα», Πατάκης, 2009
• Χριστίνα Φραγκεσκάκη, «Η Ορτανσία φυλάει τα μυστικά», Κέδρος, 2011
• Πάολα Καπριόλο, «Με τα μάτια του άλλου», Καλέντης, 2013
• «Στο σχολείο ξεχνώ τη φυλακή…», ένα εργαστήρι αφήγησης και γραφής με ανήλικους μετανάστες κρατούμενους στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Βόλου και συντονιστή τον Κώστα Μάγο, Καλειδοσκόπιο, 2013
• Γιουσαφζάι Μαλάλα, «Με λένε Μαλάλα», Για παιδιά και για νέους, Πατάκης, 2015
• Jeanette Winter, «Μαλάλα, ένα γενναίο κορίτσι / Ικμπάλ, ένα γενναίο αγόρι», Παπαδόπουλος, 2015
• Ελένη Σβορώνου, «Σκληρό καρύδι», Καλειδοσκόπιο (UNHCR), 2015

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου