“Τα παιδιά εγκαταλείπουν τις λέξεις που δεν έχουν μάθει να γράφουν σωστά”: συνέντευξη του Φίλιππου Μανδηλαρά στο elniplex

Ο Γιάννης Μ. ανάρτησε προχτές ένα κείμενο για την “επίσκεψη συγγραφέα” στα σχολεία. Το διάβασε μία φίλη μου και μου έστειλε μία συνέντευξη του Φίλιππου Μανδηλαρά. Σας παρουσιάζω ορισμένα αποσπάσματα που σχετίζονται με την επίσκεψη ενός συγγραφέα σε ένα σχολείο. Πώς το βλέπει ένας συγγραφέας. Από τα συμφραζόμενα θα διαπιστώσετε κι εσείς την τομή των δύο απόψεων.

Να ξεκινήσουμε από την επαφή σου με τα παιδιά. Επισκέπτεσαι σχολεία. Πώς είναι αυτή η επαφή με τα παιδιά;

Ναι, επισκεπτόμουν, αλλά αποφάσισα να σταματήσω γιατί με κούρασε πολύ. Πολύ δύσκολο να λείπεις 10 και 15 συνεχόμενες μέρες από το σπίτι σου και να βλέπεις 1.000-1.500 παιδιά, για παράδειγμα. Από ένα σημείο και μετά γίνεται μηχανιστικά και δεν μου αρέσει. Δεν έχει ποιότητα. Άλλο να πεις πάω σε ένα σχολείο με συγκεκριμένη αφορμή και άλλο «μιας που είμαι εδώ, να έρθω και σ’ εσάς». Ή αυτό που συμβαίνει στις παρουσιάσεις των βιβλιοπωλείων. Η επαφή, όμως, με οργανωμένες ομάδες παιδιών, είναι πάντοτε πάρα πολύ καλή. Μου αρέσει. Περνάμε καλά.

Τι ακριβώς κάνεις; Παρουσιάσεις των βιβλίων σου, κάποιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα; Τι έκανες μάλλον μέχρι πέρυσι κατά τις επισκέψεις σου;

Στα μικρά παιδιά θεατρικό παιχνίδι με αφορμή κάποιο βιβλίο μου και στα μεγάλα δημιουργική γραφή. Σπάνια ασχολούμαι με βιβλία μου. Μ’ ενδιαφέρει πολύ το κομμάτι της δημιουργικής φαντασίας κι αυτό προσπαθώ να μεταφέρω στα παιδιά.

Δεν σου αρέσει το promotion, αυτή η διαδικασία δηλαδή;

Όχι δεν μου αρέσει. Τη βαριέμαι. Για εμένα η δουλειά μου τελειώνει με το που ολοκληρώνω το βιβλίο. Μετά αρχίζει ένα κομμάτι που όσο περνάει ο καιρός με ενοχλεί όλο και πιο πολύ, με μεταλλάσσει σε κάτι που δεν είμαι και με αποσπά από τη δημιουργική διαδικασία.

…

Μήπως το παρακάνουμε και εμείς οι εκπαιδευτικοί και γονείς πλέον; Το ψάχνουμε πολύ; Βάζουμε εύκολα ταμπέλες; 

Ναι. Αλλά δεν είναι άσχημο. Εντάξει. Αυτός είναι ο πολιτισμός μας. Μην ξεχνάμε ότι υπάρχει ημέρα ενδοσχολικής βίας, ημέρα εξωσχολικής βίας, ημέρα βίας στα γήπεδα, ημέρα ποίησης, ημέρα βιβλίου, ημέρα παιδικού βιβλίου -εξειδίκευση. Υπερβάλλω φυσικά, αλλά αυτός περίπου είναι ο πολιτισμός μας. Έχουμε μια τάση να βάζουμε ταμπέλες και να τις γιορτάζουμε, να είμαστε χαρούμενοι με τις ταμπέλες μας και με τις γιορτές μας και μετά τέλος. Και για να ξαναγυρίσω στο θέμα της βίας, επόμενο είναι να γίνουν τα πράγματα έτσι όπως έγιναν. Αν πάμε λίγο πίσω, περιστατικά βίας υπήρχαν πάντοτε. Μην ξεχνάμε όμως ότι τα παιδιά έχουν συνηθίσει στη βία ή να λύνουν τις διαφορές τους με αυτό τον τρόπο. Είναι ο πιο εύκολος, άλλωστε, και αυτός που δίνεται μέσω των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, ας πούμε. Από την άλλη, πώς αντιπαρέρχεται ένα παιδί που ξεκινάει Α’ Δημοτικού τη βία που δέχεται όταν από το δημιουργικό και συνεργατικό περιβάλλον του παιδικού σταθμού και του νηπιαγωγείου, αναγκάζεται, δίχως καμία μετάβαση, να κάθεται τέσσερις ώρες σε μια καρέκλα, και αντιλαμβάνεται ξαφνικά πως πρέπει να είναι ο καλύτερος στο γράψιμο, στην ανάγνωση, στην πρόσθεση ή δεν ξέρω κι εγώ σε τι άλλο… Είναι έμμεση κακοποίηση αυτό ή δεν είναι;

Γιατί τα σακατεύουμε έτσι τα παιδιά; Γονείς και δάσκαλοι μαζί. 

Μεγάλες προσδοκίες. Και άγχος. Ασχολήθηκα με τη Δημιουργική Γραφή για παιδιά όταν διαπίστωσα το τρομερό έλλειμμα φαντασίας στα παιδιά του Δημοτικού. Κι αυτό γιατί τα παιδιά χρησιμοποιούν στο γραπτό τους λόγο μόνο τις λέξεις που έχουν μάθει να γράφουν σωστά. Τις υπόλοιπες τις εγκαταλείπουν. Και αναρωτιέσαι μετά τι συνέβη. Πού πήγε αυτό το παιδί που στο νηπιαγωγείο, και βάσει προγράμματος, του επιτρεπόταν να εκφράζεται ελεύθερα και να μην τον ενδιαφέρει αν το «λέμε», για παράδειγμα, γράφεται με ε ή με αι; Πού χάθηκαν οι λέξεις του και, μαζί μ’ αυτές, η φαντασία του;

Μεγάλη η διαφορά μεταξύ Νηπιαγωγείου και Δημοτικού.

Τεράστια.

Σαν να αποφασίζουμε και να του λέμε, «Τέρμα το παιχνίδι. Τώρα μεγάλε θα μάθεις γράμματα». 

Κάθε φορά που πηγαίνω σε ένα νηπιαγωγείο, βλέπω παιδιά χαρούμενα. Πάω σε Δημοτικό και νιώθω ένα σφίξιμο. Να πω ότι συναντώ κακοποιημένα από το σύστημα παιδιά (κι ειδικά τα μικρά μικρά); Ναι! Παιδιά – δοχεία τα οποία οι δάσκαλοι – εκπαιδευτές γεμίζουν με γνώσεις; Ναι! Σπάνιοι οι παιδαγωγοί στις μέρες μας…

Έχεις ασχοληθεί με τη δημιουργική γραφή για παιδιά και μεγάλους. Πώς μπορεί κάποιος να ενημερωθεί σχετικά; Έχεις γράψει κάποιο βιβλίο, κάνεις σεμινάρια; 

Για όλους του λόγους που σας εξέθεσα παραπάνω, αποφάσισα να κάνω κάτι με τα παιδιά του Δημοτικού. Δεν είναι κάτι που το κυνηγάω, αλλά έχουν σχηματιστεί πολλές ομάδες μέσα στα χρόνια που δουλεύω, στις οποίες έχει γίνει θαυμάσια δουλειά. Από την άλλη, η Δημιουργική Γραφή στηρίζεται στην αποδόμηση, πράγμα που έρχεται σε αντίθεση με αυτό που κάνει ο δάσκαλος στη τάξη του: αυτός δομεί, που σημαίνει ότι δεν γίνεται ο ίδιος άνθρωπος να κάνει και τα δύο: και δόμηση και αποδόμηση. Στη Δημιουργική Γραφή αποδομούμε λέξεις σε γράμματα, προτάσεις σε λέξεις κ.ο.κ. και από το υλικό που προκύπτει φτιάχνουμε νέους κόσμους. Έτσι ουσιαστικά μαθαίνει το παιδί πως η γλώσσα είναι ευέλικτη, πως δεν έχει τόσο σημασία η ορθογραφία αλλά το νόημα των λέξεων και το πώς συνταιριάζουν μεταξύ τους. Τα παιδιά (τα οποία μοιραία είναι πολύ επιφυλακτικά στην αρχή) περνάνε πάρα πολύ καλά γιατί δημιουργούν.

Έπρεπε να φτάσω στη Γ’ Λυκείου και ο φιλόλογος να πει απλά το “αιρετικό”, για εκείνη την εποχή, κάψτε τα λυσάρια. Αφού διαβάζετε από μετάφραση τα αρχαία κείμενα, αγοράστε λογοτεχνικές μεταφράσεις, της Εστίας ήταν, και απολαύστε τα αρχαία κείμενα. Για πάρα πολλά χρόνια με συνόδευσε αυτή η γλωσσική ποικιλία στην οποία είχα εκτεθεί, διαβάζοντας από λογοτεχνική μετάφραση αρχαία κείμενα, είχε εμπλουτιστεί ο λόγος μου. Όλα διδάσκονται, αρκεί να μπορεί ο εκπαιδευτικός και να είναι σε θέση πέρα από τις δεξιότητες να σε οδηγήσει σε ανάπτυξη στάσεων. Και για την ιστορία, για να μη με καταραστεί η φίλη μου, ο φιλόλογος λεγόταν/ λέγεται Γανωτής.

Το ερώτημα είναι δεν είναι γιατί θα μπει ένας/μία συγγραφέας σε ένα σχολείο. Πιθανά για να “συμπληρωθεί” μία καινοτόμος δράση. Ίσως, αλλά δεν μπορώ να το πιστέψω, για να πουλήσει 20/40/60 παραπάνω βιβλία. Πόσο πιο κερδισμένοι είναι οι μαθητές όταν ένας συγγραφέας θα τους επισκεφτεί και θα τους εξηγήσει πώς δουλεύει. Ο κόπος του συγγραφέα. Ο πόνος να βρεις τη σωστή λέξη. Το σβήσιμο. Το ξαναγράψιμο. Ας ξανασκεφτούμε τους λόγους που μας οδηγούν να προσκαλέσουμε συγγραφείς στην τάξη μας, ας σχεδιάσουμε κι ας οργανώσουμε την επίσκεψη σωστά.

Πηγή: Ars Longa Vita Brevis