Καθιερώνοντας θετικά πρότυπα ύπνου στα παιδιά με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος

Οι περισσότεροι γονείς έχουν την εμπειρία ενός παιδιού που δυσκολεύεται να κοιμηθεί, ξυπνάει συχνά κατά τη διάρκεια της νύχτας ή κοιμάται ελάχιστες ώρες.

Οι προσωρινές δυσκολίες ύπνου είναι μια αναμενόμενη φάση της ανάπτυξης του παιδιού. Ωστόσο, οι συνεχιζόμενες και επίμονες διαταραχές ύπνου επηρεάζουν αρνητικά το ίδιο το παιδί και την οικογένειά του.

Τα παιδιά με Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) φαίνεται ότι βιώνουν συχνότερα και εντονότερα δυσκολίες στον ύπνο τους σε σχέση με τα τυπικώς αναπτυσσόμενα παιδιά. Είναι πολύ συνηθισμένο στα παιδιά με Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) να δυσκολεύονται να κοιμηθούν, να κοιμούνται λίγες ώρες κάθε φορά, να μένουν ξύπνια την νύχτα και να περπατά μέσα στο σπίτι. Αυτά τα πρότυπα ύπνου δημιουργούνται πολύ εύκολα, αλλά αλλάζουν πολύ δύσκολα.

Πριν προσπαθήσετε να καθιερώσετε ένα θετικό πρότυπο ύπνου σε παιδί με ΔΑΦ ελέξγτε πρώτα για πιθανά ιατρικά προβλήματα (πχ αλλεργίες σε τροφές, στοιχεία του περιβάλλοντος, γαστροεντερικά προβλήματα, κρίσεις). Οι διαταραχές ύπνου μπορεί να είναι επίσης αποτέλεσμα της φαρμακευτικής αγωγής που λαμβάνει το άτομο.

Οι διαταραχές ύπνου που επηρεάζουν τον γενικό πληθυσμό πρέπει επίσης να αποκλειστούν για τα άτομα με ΔΑΦ. Η άπνοια είναι μια διαταραχή της αναπνοής κατά τη διάρκεια του ύπνου. Κοινές αιτίες είναι οι διογκωμένες αμυγδαλές και τα κρεατάκια. Οι λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευτσικού ή/και οι αλλεςργίες μπορούν να οδηγήσουν επίσης σε άπνοια. Τα συμπτώματα της άπνοιας στα παιδιά μπορεί να είναι: ροχαλητό, αναπνοή από το στόμα, ανήσυχος ύπνος, εφίδρωση, συχνά ξυπνήματα, συχνός βήχας ή πνίξιμο ενώ κοιμούνται.

Άλλα προβλήματα που πρέπει να αξιολογήσει κανείς σε ένα παιδί είναι η ύπαρξη φοβιών ή προβλημάτων αισθητηριακής ολοκλήρωσης, επεξεργασίας των ερεθισμάτων, καθώς τέτοιες καταστάσεις προκαλούν διέγερση. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να ζητηθεί η βοήθεια ενός ειδικού που θα μάθει στο παιδί να χαλαρώνει και να ξεπερνά τη διέγερση που νιώθει.

Μόλις αποκλειστούν πιθανά ιατρικά προβλήματα, τότε θα πρέπει να εξεταστούν άλλοι παράγοντες: περιβαλλοντικοί, ρουτίνες ύπνου και καθώς και σχετικές μέθοδοι εκπαίδευσης.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες:
Αφού εξετάσετε το δωμάτιο ύπνου του παιδιού σας προσεκτικά, θα πρέπει να προχωρήσετε σε κάποιες αλλαγές και προσααρμογές που θα βοηθήσουν το παιδί σας να χαλαρώνει.

• Μήπως το παιδί σας ζεσταίνεται ή κρυώνει; Πειραματιστείτε με τη θερμοκρασία του δωματίου, τα ρούχα που φορά το παιδί όταν κοιμάται και βρείτε τον ιδανικό συνδυασμό για εκείνο. Θυμηθείτε ότι το αυτιστικό παιδί μπορεί να αντιλαμβάνεται την θερμοκρασία με διαφορετικό τρόπο από έσας. Παρατηρείστε το κατά τη διάρκεια μιας μέρας και βρείτε ποια θερμοκρασία φαίνεται να προτιμά.

• Μήπως τα απτικά ερεθίσματα που δέχεται δεν το αφήνουν να κοιμηθει; Μήπως είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στην αίσθηση κάποιων υφασμάτων (ρούχων, σκεπασμάτων, σεντονιών); Κάποια υφάσματα μπορούν να ενοχλούν ή να ηρεμούν ένα παιδί. Εξετάστε τα ρούχα του. Ελέξγτε αν προτιμά να κοιμάται με κάλτσες ή με γυμνά πόδια. Μερικά παιδιά ενοχλούνται από τα φαρδιά ή από τα στενά ρούχα, από τα ελαστικά ή τα μη ελαστικά. Θυμηθείτε ότι τα σκεπάσματα δεν θα πρέπει να είναι “βαριά”, καθώς τα άτομα με ΔΑΦ είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στην πίεση.

• Μήπως οι θόρυβοι επηρεάζουν το παιδί σας; Τη νύχτα, όταν προσπαθεί να ηρεμήσει και να κοιμηθεί, ίσως δεν μπορεί να φιλτράρει τους ήχους. Μια βρύση που στάζει, ένα ζώο που ξύνεται, ίσως δεν επηρεάζει εσάς, αλλά μπορεί να διαταράσει τον ύπνο ενός παιδιού με ΔΑΦ. Κάποιες φορές ένα φίλτρο αέρα, ένας ανεμιστήρας ή απαλή μουσική μπορεί να καλύψει όλους τους άλλους ήχους και να παρέχει ένα συνεχή, μη ενοχλητικό για το παιδί ήχο.

• Μήπως τα οπτικά ερεθίσματα του προκαλούν προβλήματα στον ύπνο; Μήπως φοβάται το σκοτάδι; Μερικά παιδιά με ΔΑΦ μπορεί να προτιμούν σκοτεινά μέρη την ημέρα, αλλά να φοβούνται όταν πρέπει να κοιμηθούν σε ένα μεγάλο δωμάτιο, σε ένα μεγάλο κρεβάτι στο σκοτάδι. Τα φώτα του δρόμου, των αυτοκινήτων, το φεγγάρι μπορεί να φωτίζουν το δωμάτιο κάποιες στιγμές ή συνέχεια. Βρείτε πώς αρέσει στο παιδί σας να κοιμάται και ελέγξτε όλες τις άλλες πηγές φωτός. Το να του παρέχετε ένα δωμάτιο με φως ή χωρίς φως σταθερά είναι πολύ σημαντικό για τον ύπνο του.

Εκπαίδευση ύπνου

Το πιο δυσκολο κομμάτι στην καθιέρωση θετικών προτύπων στον ύπνο είναι να μάθετε στο παιδί να κοιμάται όλη την νύχτα. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές μέθοδοι εκπαίδευσης του παιδιού στο θέμα του ύπνου. Προτείνουμε να τοποθετείτε το παιδί στο κρεβάτι ή στην κούνια του και να βγαίνετε από το δωμάτιο χωρίς πολλά λόγια ή περαιτέρω προσπάθειες να το αγγίξετε.

Αν το παιδί σας είναι αναστατωμένο και δεν κοιμάται, περιμένετε λίγα λεπτά και ξαναμπείτε στο δωμάτιό του για να το ελέγξετε. Μπείτε στο δωμάτιό του (για ένα λεπτό το πολύ) και αγγίξτε το λίγο, τρίψτε του λίγο την πλάτη, αγκαλιάστε το ή κάντε “κόλλα πέντε”. Απαλά αλλά σταθερά πείτε του “όλα είναι καλά, είναι ώρα για ύπνο” και μετά βγείτε από το δώμάτιο και περιμένετε μέχρι να έρθει η στιγμή για τον επόμενο έλεγχο ή μέχρι να αποκοιμηθεί.

Η σταθερή εφαρμογή αυτής της τεχνικής είναι πιο δύσκολη για τον γονιό από ότι για το παιδί. Ίσως διαρκέσει μερικές ώρες τις πρώτες βραδιές. Υπάρχει επίσης η πιθανότητα η συμπεριφορά του παιδιού να χειροτερέψει για κάποιες μέρες πριν αρχίσει η βελτίωση, καθώς το παιδί θα “δοκιμάζει” τους γονείς του και θα προσπαθεί να επαναφέρει την παλιά ρουτίνα. Για μερικά παιδιά που είναι μεγαλύτερα ή ξεκούραστα τη στιγμή που πρέπει να πάνε για ύπνο, το να μένετε στο κρεβάτι ή στο δωμάτιό τους χωρίς να αλληλεπιδράτε μαζι του ή να κάνετε φασαρία ίσως βοηθήσει. Ωστόσο, οι παραπάνω τεχνικές μπορούν να εφαρμοστούν και σε αυτές τις περιπτώσεις. Μια ένδειξη πάνω στην πόρτα του δωματίου του, ένα “εικονικό”εμπόδιο θα υπενθυμμίζει στο παιδί ότι είναι ώρα για ύπνο και πρέπει να μείνει στο δωμάτιό του.

Ένα άλλο θέμα σχετικό με τον ύπνο είναι η συνήθεια των παιδιών να κοιμούνται με κάποιον από τους γονείς τους, κάτι που ξεκινάει όταν οι διαταραχές ύπνου του παιδιού αρχίζουν να επηρεάζουν αρνητικά όλη την οικογένεια. Αν το παιδί έχει συνηθίσει να κοιμάται με έναν από τους γονείς του ή στο κρεβάτι τους, πρέπει να ακολουθήθουν τα παραπάνω βήματα, αλλά με επιπρόσθετη υποστήριξη και προσοχή κατά την εξέταση του περιβάλλοντος και της ρουτίνας ύπνου. Για παράδειγμα, το μαξιλάρι ή κάποιο άλλο αντικείμενο του γονέα ίσως βοηθήσει κατά τη μετάβαση του παιδιού στο να κοιμάται μόνο του. Η απευαισθητοποίηση στο νέο δωμάτιο ή κρεβάτι μπορεί να αποτελέσει μέρος της καθημερινής ρουτίνας για λίγες μέρες ή εβδομάδες πριν ενταχθεί στη ρουτίνα του ύπνου.

Αν το παιδί σας είναι μεγαλύτερο σε ηλικία και εμφανίζει διαταραχές ύπνου, είναι πολύ πιθανό να είστε εξαντλημένοι από την έλλειψη ύπνου. Σε αυτή την περίπτωση ίσως χρειάζεται να δείτε έναν ειδικό.

Αν αποκλείσετε όλα τα πιθανά ιατρικά προβλήματα του παιδιού και οι διαταραχές ύπνου είναι ιδιαίτερα έντονες, ίσως χρειαστεί να καταφύγετε σε κάποιον ειδικό για να του χορηγήσει φαρμακευτική αγωγή.

Το πιο σημαντικό είναι να μην καθιερώσετε ρουτίνες και συνήθειες ύπνου που θα πρέπει να αλλάξετε στη συνέχεια. Ο έλεγχος για ιατρικά προβλήματα, η εξέταση των περιβαλλοντικών συνθηκών, η εφαρμογή μιας μεθόδου για την καθιέρωση μιας ρουτίνας ύπνου μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής του αυτιστικού παιδιού αλλά και όλης της οικογένειάς του. Ίσως χρειαστεί χρόνος για να καθιερωθεί ένα θετικό πρότυπο ύπνου, ιδίως αν το πρόβλημα διαρκεί πολλά χρόνια. Πολλές φορές το θέμα του ύπνου πρέπει να γίνει προτεραιότητα της οικογένειας, προκειμένου να υπάρξει θετική βελτίωση, αλλά σίγουρα αξίζει τον κόπο.

Ρουτίνες πριν τον ύπνο

Οι ρουτίνες πριν τον ύπνο είναι πολύ σημαντικές όταν προσπαθούμε να καθιερώσουμε θετικά πρότυπα ύπνου στα παιδιά και πολύ περισσότερο στα παιδιά με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ).

- Το παιδί σας θα βοηθηθεί πολύ από την ύπαρξη σταθερής ώρας ύπνου. Επιλέξτε μια λογική ώρα για την ηλικία, τις συνήθειες και τις ανάγκες του παιδιού σας.

- Τα παιδιά με ΔΑΦ έχουν την ανάγκη να ξέρουν τι θα γίνει μετά. Καθιερώστε μια ρουτίνα πριν τον ύπνο που θα βοηθά το παιδί να προβλέψει τι θα ακολουθήσει. Για ακόμα μεγαλύτερη κατανόηση, μπορείτε να κάνετε ένα οπτικό πρόγραμμα που θα δείχνει τη διαδικασία ύπνου, κάτι που θα βοηθήσει πολύ και τα άλλα μέλη της οικογένειας να εφαρμόσουν με συνέπεια τη διαδικασία-ρουτίνα.

- Μια καλή ρουτίνα ύπνου μπορεί να βοηθήσει το παιδί να μάθει να ηρεμεί, να χαλαρώνει και να προετοιμάζεται να ξαπλώσει. Πχ αν το μπάνιο διεγείρει το παιδί σας, είναι προτιμότερο να γίνεται κάποια άλλη στιγμή της μέρας και όχι πριν από τον ύπνο. Αντιθέτως, αν έχετε εντοπίσει μια δραστηριότητα που φαίνεται ότι κατά τη διάρκεια της ημέρας το ηρεμεί, μπορείτε να την εντάξετε στην ρουτίνα του ύπνου.

- Η ρουτίνα θα πρέπει να είναι η ίδια ακριβώς κάθε μέρα και να περιλαμβάνει δραστηριότητες που είναι χαλαρωτικές και ευχάριστες για το παιδί. Το σημαντικό είναι να βρείτε ποιές είναι οι ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του παιδιού σας. Η ρουτίνα θα πρέπει να περιλαμβάνει 4-6 βήματα που δεν διαρκούν υπερβολικά πολύ χρόνο.

- Μερικές δραστηριότητες που μπορούν να αποτελέσουν μέρος της ρουτίνας είναι το διάβασμα του ίδιου βιβλίου/της ίδιας ιστορίας κάθε νύχτα, το να λέει καληνύχτα στα αγαπημένα του παιχνίδια, να πηγαίνει τουαλέτα, να κάνει μπάνιο και να βάζει τις πιτζάμες του, να βουρτσίζει τα δόντια του, να τραγουδάει το αγαπημένο του τραγούδι ή να λέει μια προσευχή, να ακούει χαλαρωτική μουσική που του αρέσειμ να φιλάει και να αγκαλιάζει τα μελη της οικογένειάς του.

- Ακόμα και τις μέρες που είστε μακριά από το σπίτι ή γυρίζετε αργά, είναι πολύ σημαντικό να ακολουθείτε την ρουτίνα ύπνου. Μπορείτε να συντομεύσετε λίγο κάθε στάδιο και με αυτό τον τρόπο θα μειωθούν τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσει το παιδί. Αν το παιδί λείπει 1- 2 νύχτες από το σπίτι, είναι πολύ πιθανό να εμφανιστούν και πάλι οι παλιές “κακές” συνήθειες. Ακόμα και σε ένα περιβάλλον όπου θα μείνετε για πολύ μικρό χρονικό διάστημα οι ρουτίνες μπορούν να βοηθήσουν. Μόλις επιστρέψετε στο σπίτι σας, η ρουτίνα του ύπνου θα συνεχίσει να είναι αποτελεσματική, ακόμα και αν ο ενθουσιασμός λόγω της αλλαγής θα χρειαστεί 1-2 νύχτες για να εξαφανιστεί (κάτι που εξαρτάται από το παιδί και από το χρονικό διάστημα που λείπατε).

Απόδοση στα ελληνικά από το Establishing Positive Sleep Patterns for Children on the Autism Spectrum, http://www.autism-society.org/