Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι θορυβώδη, περίεργα και μερικές φορές άτακτα. Σπάνια είναι προσεκτικά, ρυθμισμένα και συνεργάσιμα. Πώς λοιπόν διαφοροποιούμε τις τυπικές αναπτυξιακές συμπεριφορές από πιθανά συμπτώματα υπερκινητικότητας, παρορμητικότητας και απροσεξίας που χαρακτηρίζουν τη ΔΕΠΥ;
Τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ μπορούν να εκδηλωθούν και να διαγνωστούν σε μικρά παιδιά. Στην πραγματικότητα, η έρευνα δείχνει ότι τα πρώτα σημάδια της ΔΕΠΥ μπορούν να εμφανιστούν στη βρεφική ηλικία. Στα παιδιά προσχολικής ηλικίας, ορισμένες συμπεριφορές και προκλήσεις - ειδικά εάν επηρεάζουν την λειτουργικότητα του παιδιού καθώς περνάει από αναμενόμενα αναπτυξιακά ορόσημα - αποτελούν πρώιμες ενδείξεις ότι υπάρχει ΔΕΠΥ.
Είναι ΔΕΠΥ ή Τυπική Προσχολική Συμπεριφορά;
Τα προσχολικά χρόνια είναι μια συναρπαστική περίοδος γνωστικής, σωματικής, κοινωνικής και συναισθηματικής ανάπτυξης που γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ της νηπιακής και της σχολικής ηλικίας. Οι συνήθεις συμπεριφορές που χαρακτηρίζουν την προσχολική ηλικία περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
• προθυμία για συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες
• περιέργεια και στοργή
• εκκολαπτόμενη αίσθηση του χιούμορ
• εύκολος ενθουσιασμός και εύκολη αποθάρρυνση
• έντονα συναισθήματα
• υψηλή ενέργεια
• επίδειξη ή απαίτηση προσοχής
• δυσκολία παρακολούθησης δραστηριοτήτων που καθοδηγούνται από ενήλικες για μεγάλες χρονικές περιόδους
• αναδυόμενες δεξιότητες εκτελεστικών λειτουργιών.
Ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών θεωρείται αναπτυξιακά αναμενόμενα σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Τα ακόλουθα ορόσημα, τα οποία επικεντρώνονται στην αναστολή, στην ανάπτυξη της αίσθησης κινδύνου και στην επίγνωση των κοινωνικών προσδοκιών, είναι ιδιαίτερα σημαντικά:
• Μέχρι την ηλικία των 3 ετών: το παιδί αποφεύγει να αγγίζει καυτά αντικείμενα, όπως σόμπα, όταν ενημερώνεται
• Μέχρι την ηλικία των 4 ετών: το παιδί αποφεύγει τον κίνδυνο (π.χ. δεν πηδά από μεγάλα ύψη στην παιδική χαρά), αλλάζει συμπεριφορά ανάλογα με την κατάσταση
• Μέχρι την ηλικία των 5 ετών: ακολουθεί κανόνες και τηρεί την σειρά του όταν παίζει παιχνίδια με άλλα παιδιά. Δίνει προσοχή για 5 έως 10 λεπτά σε μια δραστηριότητα όπου δεν περιλαμβάνεται ηλεκτρονική οθόνη.
Τα παραπάνω ορόσημα αντικατοπτρίζουν τα αναμενόμενα επιτεύγματα τουλάχιστον του 75% των παιδιών σε κάθε ηλικιακή κατηγορία. Ομοίως, οι συμπεριφορές που μπορεί να υποδηλώνουν ΔΕΠΥ περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
- τα παιδιά δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν μια δραστηριότητα που δεν περιλαμβάνει οθόνη για 5 έως 10 λεπτά στην ηλικία των 5 ετών
- συνέχεια σκαρφαλώνουν και πηδούν (όπως πάνω από έπιπλα) όταν η συμπεριφορά δεν είναι αναμενόμενη ή κατάλληλη
- περνούν πολύ γρήγορα από παιχνίδι σε παιχνίδι ή έχουν πολύ μεγάλη δυσκολία να παίξουν με παιχνίδια
- είναι ανυπόμονα και δεν μπορούν να περιμένουν.
- διακόπτουν συχνά τους ενήλικες (κατά τη διάρκεια τηλεφωνικών κλήσεων, διαπροσωπικών συνομιλιών)
- ενεργούν ή κινούνται με μη ασφαλείς τρόπους (π.χ. τρέχουν μόνα στον δρόμο, βγάζουν τη ζώνη ασφαλείας όταν το αυτοκίνητο είναι σε κίνηση, πιάνουν καυτά πράγματα)
- δυσκολεύονται να ακολουθούν οδηγίες και να τηρούν τις ρουτίνες
- μιλούν συνέχεια και κάνουν πάρα πολλή φασαρία στο σπίτι
- το σώμα τους δεν μπορεί να ηρεμήσει και κινείται όλη την ώρα αντιδρούν πολύ έντονα
- έχουν μεγάλες κοινωνικές δυσκολίες
Είναι αλήθεια ότι πολλά παιδιά προσχολικής ηλικίας θα εμφανίσουν συμπτώματα που μοιάζουν με ΔΕΠΥ. Από αυτά τα παιδιά, ένα μικρό ποσοστό θα αναπτύξει ΔΕΠΥ που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την καθημερινότητά του αν δεν υπάρξει κάποια θεραπευτική παρέμβαση.
Πώς να βοηθήσετε ένα παιδί προσχολικής ηλικίας
Μέχρι την ηλικία των 5 ετών, πάνω από το 90% του εγκεφάλου έχει αναπτυχθεί. Εξαιτίας αυτού, η πρώιμη παιδική ηλικία είναι μια κρίσιμη περίοδος παρέμβασης, όπου νέα νευρωνικά μονοπάτια μπορούν να χτιστούν πριν εδραιωθούν τα πρότυπα συμπεριφοράς. Εδώ είναι μερικά από τα πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε ένα παιδί με ΔΕΠΥ να αναπτύξει θετικά πρότυπα συμπεριφοράς:
Επαινείτε το!
Να δίνετε προσοχή και να παρατηρείτε την καλή συμπεριφορά του παιδιού σας. Όταν συμπεριφέρεται με επιθυμητό τρόπο, επαινείτε το. Πείτε, "Σε ευχαριστώ που ήρθες στο τραπέζι μόλις σε φώναξα !" ή, "Μου αρέσει που διάλεξες το πουκάμισό σου χωρίς καν να σου το ζητήσω. Φοβερή δουλειά." Μην αντιδράτε αμέσως όταν το παιδί σας επιδίδεται σε συμπεριφορές που θέλετε να βλέπετε λιγότερο, όπως να σας διακόπτει, έτσι ώστε να μην ταυτίζει με τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές με την προσοχή των γονιών του.
Επαινείτε αποτελεσματικά με τη βοήθεια των μαθηματικών. Θα καθοδηγείτε και θα διορθώνετε το παιδί σας καθώς μεγαλώνει με πολλές φορές, γεγονός που καθιστά απαραίτητη τη συχνή θετική ενίσχυση. Για κάθε φορά που διορθώνετε τη συμπεριφορά του, φροντίστε να προσφέρετε περίπου τέσσερα θετικά σχόλια.
Διδάξτε στα παιδιά δύο σημαντικές έννοιες: δομή και συνέπεια
Χρησιμοποιείτε ρουτίνες και οπτικά χρονοδιαγράμματα. Η προβλεψιμότητα σε έναν απρόβλεπτο κόσμο μειώνει το άγχος και ενισχύει τη σταθερότητα. Εικονογραφήστε τα βήματα της πρωινής, της απογευματινής και της βραδινής ρουτίνας, με διασκεδαστικά γραφικά για να βοηθήσετε τα παιδιά να επεξεργαστούν τις πληροφορίες. Να ζητάτε από τα παιδιά σας να ελέγχουν κάθε βήμα καθώς το ολοκληρώνουν.
Προειδοποιείτε τα παιδιά εγκαίρως. Επειδή όλα τα καλά πράγματα τελειώνουν, ενημερώνετε τα παιδιά όταν πλησιάζει το τέλος μια δραστηριότητας. Για παράδειγμα, ενημερώστε τα ότι έχουν ακόμα 3 λεπτά και μετά ότι έχουν ακόμα ένα λεπτό πριν αναγκαστούν να μαζέψουν τα παιχνίδια τους. Όταν τελειώσει ο χρόνος, πείτε, "Τρία, δύο, ένα, τέλος. Να σας βοηθήσω να τα μαζέψετε για να κάνουμε κάτι άλλο." Τα οπτικά χρονόμετρα είναι εξαιρετικά χρήσιμα, καθώς δείχνουν στα παιδιά πόσος χρόνος τους απομένει, επιτρέποντάς τους να ρυθμίζουν καλύτερα τις προσδοκίες και τη συμπεριφορά τους.
Να δίνετε σαφείς, συγκεκριμένες οδηγίες
Να εξηγείτε ξεκάθαρα τους κανόνες, τις προσδοκίες και τις συνέπειες. Το παιδί σας πρέπει να κατανοεί τι απαιτείτε από αυτό και τις συνέπειες της μη τήρησης των κανόνων. Πχ αντί να πείτε «Να είσαι καλό παιδί», πείτε «Να πας για ύπνο όταν σου πει η γιαγιά».
Να σπάτε τις οδηγίες σε μικρά βήματα και να τα λέτε σταδιακά στα παιδιά για να μπορούν να τα επεξεργάζονται και να κατανοούν τι πρέπει να κάνουν.
Μην διατυπώνετε τις οδηγίες με την μορφή ερωτήσεων που δίνουν την δυνατότητα της επιλογής και στις οποίες μπορούν να απαντήσουν όχι. Πχ αντί να πείτε «Θέλεις να πλύνεις τα χέρια σου;» , πείτε του «Πλύνε τα χέρια σου σε παρακαλώ».
Ποτέ μην τιμωρείτε τα παιδιά για τα συναισθήματά τους. Να έχετε ενσυναίσθηση αλλά να διατηρείτε τις προσδοκίες. Τα παιδιά επιτρέπεται να αισθάνονται λυπημένα ή αναστατωμένα όταν ο χρόνος παιχνιδιού τελειώνει. Δείξτε τους ότι καταλαβαίνετε πώς νιώθουν καθώς τους καθοδηγείτε στην επόμενη δραστηριότητα. Πείτε «Ξέρω ότι είναι δύσκολο για σένα».
Αφιερώστε χρόνο για να συνδεθείτε με το παιδί σας χωρίς διορθώσεις. Για 5 έως 15 λεπτά την ημέρα, δώστε στο παιδί την αμέριστη προσοχή σας καθώς συμμετέχετε σε μια δραστηριότητα μαζί. Μην διορθώσετε ή πειθαρχήσετε τη συμπεριφορά του κατά τη διάρκεια αυτής της ιδιαίτερης, θετικής στιγμής. Εάν τα 15 λεπτά είναι πολύ πολλά για να περάσουν χωρίς διόρθωση, ξεκινήστε με μικρότερο χρονικό διάστημα.
Συνεργαστείτε με το σχολείου του παιδιού σας
Ενημερωθείτε από το σχολείο ή το νηπιαγωγείο του παιδιού σας για πιθανά υποστηρικτικά προγράμματα που έχουν. Τα παιδιά με δυσκολίες προσοχής και αυτορρύθμισης τα καταφέρνουν καλύτερα όταν υποστηρίζονται σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Αν δεν εξηγήσετε στο σχολείο τι συμβαίνει, οι συμπεριφορές του παιδιού σας μπορεί να ερμηνεύονται και αντιμετωπίζονται με λανθασμένο τρόπο. Οι χρήσιμες σχολικές παρεμβάσεις περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
- κάρτες καθημερινής αναφοράς της συμπεριφοράς
- οπτικά χρονοδιαγράμματα
- διαλείμματα για κίνηση και εκτόνωση
- σαφείς οδηγίες
- προσεκτική επιλογή θέσης του παιδιού
- μοντελοποίηση συμπεριφορών
Το ζήτημα της φαρμακευτικής αγωγής για τη ΔΕΠΥ
Ενώ η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής (AAP) συνιστά συμπεριφορικές παρεμβάσεις ως θεραπεία πρώτης γραμμής για τη ΔΕΠΥ σε παιδιά ηλικίας 4 έως 6 ετών, η φαρμακευτική αγωγή για τη ΔΕΠΥ μπορεί να ενδείκνυται για παιδιά προσχολικής ηλικίας εάν οι συμπεριφορικές παρεμβάσεις δεν προσφέρουν σημαντική βελτίωση και το παιδί αντιμετωπίζει πολύ μεγάλες δυσκολίες στην καθημερινότητά του.
Απόδοση του άρθρου Signs of ADHD in Preschoolers: Misinterpreted Symptoms and Effective Interventions
Ιωάννα Αγγέλου
Ειδική Παιδαγωγός (Παν. Θεσσαλίας)
Νηπιαγωγός (Α.Π.Θ.)
MEd - Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου