Τα περισσότερα παιδιά, κατά καιρούς, λογομαχούν και δοκιμάζουν τα όρια. Ωστόσο, κάποια παιδιά είναι προκλητικά και εχθρικά σε τέτοιο βαθμό που επηρεάζει την καθημερινή τους ζωής – μια συμπεριφορά που κάποιες φορές διαγιγνώσκεται ως Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή (ΟDD).
Οι μαθητές με ODD διαταράσσουν τη ζωή τους και συχνά και τις ζωές όλων των ανθρώπων που βρίσκονται κοντά τους. Συμπεριφέρονται με προκλητικό τρόπο, δείχνοντας περιφρόνηση και φτάνοντας τους άλλους ανθρώπους γύρω τους στα όριά τους. Τα προβλήματα συμπεριφοράς τους είναι πιο έντονα από αυτά των συνομηλίκων τους και συμβαίνουν πολύ πιο συχνά.
Σύμφωνα με το American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, «τα παιδιά με ODD εκδηλώνουν ένα συνεχές πρότυπο μη συνεργάσιμης εναντιωματικής και εχθρικής συμπεριφοράς απέναντι σε πρόσωπα εξουσίας που επηρεάζει αρνητικά σε σημαντικό βαθμό την καθημερινή λειτουργικότητα του παιδιού για έξι ή παραπάνω μήνες». Συμπτώματα όπως τα συχνά ξεσπάσματα θυμού, οι έντονες διαφωνίες/ λογομαχίες με τους ενήλικες, και ο κακός και γεμάτο μίσος λόγος τους όταν αναστατώνονται, εμφανίζονται συνήθως σε πολλαπλά περιβάλλοντα, αλλά κυρίως στο σπίτι και στο σχολείο. Μολονότι δεν γνωρίζουμε ακόμα αν υπάρχει άμεση αιτία βιολογικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες μπορεί να παίζουν κάποιο ρόλο. Το ποσοστό στην οποία συναντάται η Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή εκτιμάται μέχρι και 16% του παιδικού πληθυσμού. Συχνά η συγκεκριμένη διαταραχή συνυπάρχει με την Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής.
Αν και η πρώτη αντίδραση ενός δασκάλου στην προκλητική συμπεριφορά ενός μαθητή είναι συνήθως η άμυνα, στην περίπτωση της Εναντιωματικής Προκλητικής Διαταραχής μια τέτοια αντίδραση μπορεί να προκαλέσει και να οδηγήσει σε μια μάχη ισχύος, λένε οι ειδικοί. Αντιθέτως, οι εκπαιδευτικοί που δουλεύουν με μαθητές με ODD προτείνουν ένα σύνολο στρατηγικών που εστιάζουν στην προκλητική συμπεριφορά και μας βοηθούν να οικοδομήσουμε σχέσεις με μαθητές που προσεγγίζονται δύσκολα.
«Όλοι έχουν την ικανότητα να μαθαίνουν, να αλλάζουν και να μεγαλώνουν», γράφει η ειδική παιδαγωγός Νίνα Πάρις. «Όταν τους δίνονται τα σωστά εργαλεία και το κατάλληλο περιβάλλον, οι μαθητές με προβληματική συμπεριφορά μπορούν να μάθουν πιο παραγωγικές στρατηγικές που θα τους βοηθήσουν να έχουν θετικές και αποτελεσματικές αλληλεπιδράσεις με τους άλλους».
Τι πρέπει να κάνετε για να βοηθήσετε τους μαθητές σας με ODD:
1) Να είστε ήρεμοι και συνεπείς: Όταν αντιδρούμε με θυμό τις στιγμές που οι μαθητές με ODD συμπεριφέρονται προκλητικά και εκδηλώνουν μη επιθυμητή συμπεριφορά, έχουμε τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα. Η συμπεριφορά τους χειροτερεύει και οι μαθητές διασκεδάζουν και να ενθαρρύνονται από την εικόνα ενός εκπαιδευτικού εκτός εαυτού. Πρέπει να προσπαθούμε να διατηρούμε έναν θετικό τόνο στη φωνή μας, να υιοθετούμε μια ουδέτερη γλώσσα σώματος και να είμαστε προσεκτικοί όταν πλησιάζουμε τον μαθητή ή μπαίνουμε στον προσωπικό του χώρο, καθώς τέτοιου είδους ενέργειες μπορεί να κλιμακώσουν την κατάσταση. Επίσης, πρέπει να υπάρχει συνέπεια στα λόγια και στις πράξεις/ ενέργειες των εκπαιδευτικών. Ιδιαίτερα βοηθητική είναι η χρήση συγκεκριμένων φράσεων που χρησιμοποιούνται από τους εκπαιδευτικούς και δείχνουν στο παιδί ότι ο εκπαιδευτικός, αφενός σοβαρολογεί, και αφετέρου δίνει οδηγία με το τι πρέπει να γίνει στη συνέχεια.
2) Ενισχύστε τη θετική συμπεριφορά: Για όλα τα παιδιά και ειδικά για όσα έχουν Εναντιωματική Προκλητική Συμπεριφορά είναι πολύ σημαντικό να μην επικεντρωνόμαστε στις αρνητικές συμπεριφορές τους αλλά να αναζητούμε (και να επαινούμε) τις θετικές συμπεριφορές τους. Ακόμα και η παραμικρή βελτίωση συμπεριφοράς αξίζει τον έπαινό μας και την ενημέρωση της οικογένειας του παιδιού για το συγκεκριμένο θετικό βήμα.
3) Ανακαλύψτε τι συμβαίνει: Με την συμπεριφορά τους τα παιδιά επιδιώκουν να κερδίσουν κάτι που επιθυμούν ή να αποφύγουν κάτι που δεν θέλουν. Επομένως πρέπει να αντιμετωπίζουμε την συμπεριφορά του ατόμου σαν έναν τρόπο ανατροφοδότησης ή επικοινωνίας, μια προσέγγιση που πραγματικά μας βοηθάει στη δουλειά μας με παιδιά με προβληματική συμπεριφορά. Ο εντοπισμός των παραγόντων που οδηγούν τους μαθητές να συμπεριφέρονται με τον μη επιθυμητό τρόπο (εχθρικά, προκλητικά, κοροϊδευτικά) μπορεί να μας βοηθήσει να αναπτύξουμε ένα πλάνο για την αντιμετώπιση αυτών των δύσκολων συμπεριφορών μέσα στην τάξη. Συχνά μπορεί κάποιος να αποκωδικοποιήσει τα σημάδια που δείχνουν ότι ο μαθητής αρχίζει να δυσκολεύεται να διαχειριστεί τα συναισθήματά του πριν φτάσει στο σημείο της «έκρηξης», το σημείο που θα χάσει τον έλεγχο. Κάποιοι μαθητές δείχνουν το αυξανόμενο στρες τους με σωματικό τρόπο: σφίγγουν τις γροθιές τους, έχουν σφιγμένο σαγόνι, σταματούν να συμμετέχουν στο μάθημα και να αλληλεπιδρούν με άλλα άτομα. Πολλοί εκπαιδευτικοί τείνουν να αγνοούν τα σημάδια αυξανόμενης έντασης των μαθητών τους, ελπίζοντας ότι τελικά θα ηρεμήσουν από μόνοι τους. Ωστόσο, αυτές οι μικρές συμπεριφοράς όταν αγνοούνται και δεν αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά, κλιμακώνονται γρήγορα και προκαλούν μεγάλα προβλήματα. Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η αναγνώριση των παραγόντων που «πυροδοτούν» την ανεπιθύμητη συμπεριφορά των παιδιών, όπως πχ το άγγιγμα, η αναφορά σε δύσκολες συναισθηματικά επετείους, προκειμένου να αποφεύγονται τα ξεσπάσματα.
4) Δημιουργήστε έναν ασφαλή χώρο όπου το παιδί θα μπορεί να πηγαίνει για να ηρεμεί. Πολλά παιδιά με ODD μαθαίνουν να αναγνωρίζουν πότε αρχίζουν να χάνουν τον έλεγχο. Το να έχουν ένα ασφαλές μέρος όπου θα μπορούν να ηρεμήσουν και να ξανασκεφτούν τις επιλογές τους είναι πολύ ωφέλιμο. Θα μπορούσαμε στην τάξη να δημιουργήσουμε μια γωνιά «ηρεμίας» με αναπαυτικές καρέκλες, ένα ρολόι, αρκουδάκια, μπογιές και σύνεργα ζωγραφικής και αγχολυτικά μπαλάκια. Την ίδια ανάγκη για να ηρεμήσουν μπορεί να χρειάζονται κάποιες στιγμές και οι εκπαιδευτικοί κατά τη διάρκεια της ημέρας. Σε κάποια σχολεία υπάρχει η δυνατότητα ο εκπαιδευτικός που νιώθει ότι αρχίζει να χάνει την ψυχραιμία του και τον έλεγχο των συναισθημάτων του να ζητήσει από κάποιο συνάδελφο να κρατήσει για λίγο την τάξη του μέχρι να ηρεμήσει. Είναι προφανές ότι ένας ενήλικας που δεν ελέγχει τα συναισθήματά του δεν μπορεί να βοηθήσει. Είναι πολύ σημαντικό να χρησιμοποιούμε στρατηγικές που σέβονται τα συναισθήματα των μαθητών και την ανάγκη τους για χώρο, ενώ παράλληλα τους επιτρέπουν και να ηρεμήσουν.
5) Προσφέρετε επιλογές: Είναι βασικό να «επιβεβαιώνουμε» την αυτονομία των μαθητών μας προσφέροντάς τους επιλογές. Όταν τα παιδιά νιώθουν ότι τα σεβόμαστε, η αίσθηση ότι ανήκουν στην τάξη μας και η διάθεσή τους συχνά βελτιώνεται. Καλό είναι να αποφεύγουμε τελεσίγραφα του τύπου «Κάθισε κάτω αλλιώς θα πας στη διευθύντρια». Είναι προτιμότερο να εκφράζουμε με σαφήνεια τις προσδοκίες μας και τα όρια προκειμένου να βοηθάμε τα παιδιά να καταλάβουν τι περιμένουμε από αυτά και ποια πράγματα δεν ανεχόμαστε. Για παράδειγμα, μπορούμε να πούμε σε έναν αναστατωμένο μαθητή: «Βλέπω ότι έχεις θυμώσει, αλλά δεν μπορείς να μου φωνάζεις. Πήγαινε να πιεις λίγο νερό και γύρνα σε πέντε λεπτά». Είναι πολύ σημαντικό τη στιγμή της έντασης να αποφεύγουμε αντιπαραθέσεις. Δώστε στο παιδί τις επιλογές του και μετά απομακρυνθείτε. Δώστε στο παιδί χρόνο να επεξεργαστεί όσα του έχετε πει και να επιλέξει ποια από τις επιλογές που του έχετε δώσει θα ακολουθήσει. Αν δεν του αρέσουν οι επιλογές που του δίνετε, μην αρχίσετε τη συζήτηση και τις διαπραγματεύσεις. Όταν προσπαθήσει να αρχίσει καβγά, επαναλάβετε τις επιλογές σας και απομακρυνθείτε. Αν ακόμα και τότε ο μαθητής δεν επιλέξει κάτι, τότε δεν θα έχει δικαίωμα να συμμετέχει στην αγαπημένη του δραστηριότητα.
6) Δημιουργήστε καλή σχέση με τα παιδιά: Συχνά τα παιδιά με ODD αναζητούν να δημιουργήσουν σχέση με έναν εκπαιδευτικό που μπορεί να τα βοηθήσει να χειριστούν τα προβλήματά τους αντί να τα κάνει να ξεχωρίζουν στην τάξη με αρνητικό τρόπο ή να αισθάνονται άσχημα. Η δημιουργία σχέσης μαζί τους μπορεί να σας βοηθήσει να φτάσετε στη ρίζα της συμπεριφοράς. Μολονότι οι εκπαιδευτικοί νιώθουν την ανάγκη να βάλουν αποστάσεις ανάμεσα στους ίδιους και τους μαθητές τους, ακόμα και οι απλές ανεπίσημες συνομιλίες μπορούν να δημιουργήσουν πολύτιμες συνδέσεις που επηρεάζουν την συμπεριφορά τους μέσα στην τάξη. Ένας απλός τρόπος για να συνάψει κανείς σχέση με τους μαθητές του είναι να μάθει ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για αυτούς, οι περισσότερες από τις οποίες αντλούνται από τις σύντομες ιστοριούλες που λένε καθημερινά τα παιδιά. Είναι πολύ σημαντικό τότε να σταματάτε ό,τι κάνετε, να τα κοιτάτε στα μάτια και να τα ακούτε προσεκτικά.
Απόδοση του άρθρου 6 Ways to Help Students with ODD της Sarah Gonser
Ιωάννα Αγγέλου
Ειδική Παιδαγωγός (Παν. Θεσσαλίας)
Νηπιαγωγός (Α.Π.Θ.)
MEd - Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου