Η απώλεια ενός κατοικιδίου ζώου (γάτα, σκύλου, χάμστερ, ψαριού, πουλιού, κουνελιού κτλ) μπορεί να είναι η πρώτη επαφή του παιδιού με τον θάνατο. Όταν το ζωάκι που τα συντρόφευε τόσα χρόνια, ίσως και από την αρχή της ζωής τους και ήταν το καλύτερό τους φιλαράκι, παύει να υπάρχει, το κενό είναι ιδιαίτερα μεγάλο και τα συναισθήματα του παιδιού πολύ έντονα. Θυμός ή ενοχές, φόβος ότι και άλλοι που αγαπά θα το αφήσουν, μεγάλη θλίψη, αλλά και πολλά αναπάντητα ερωτήματα. Ανάλογα με το πώς θα διαχειριστούμε ως γονείς και ως εκπαιδευτικοί το θέμα, θα καθορίσουμε αν η συγκεκριμένη δύσκολη και δυσάρεστη εμπειρία θα έχει θετική ή αρνητική επίδραση στην προσωπική ανάπτυξη του παιδιού. Είναι μια μοναδική ευκαιρία να διδάξουμε στα παιδιά μας πώς μπορούν να διαχειριστούν τον πόνο και τη θλίψη που συνοδεύει αναπόφευκτα την συμβίωση με άλλα ζωντανά πλάσματα που αγαπάμε και να τα οχυρώσουμε για τα χρόνια που θα βιώσουν και άλλες- ίσως μεγαλύτερες- απώλειες.
Κάποιοι γονείς που αισθάνονται ότι πρέπει να προστατέψουν τα παιδιά τους από αυτόν τον πόνο, επιλέγουν να αποσιωπήσουν το γεγονός του θανάτου και να το παρουσιάσουν σαν κάτι διαφορετικό. Συχνά προτιμούν να τους πουν ότι «κοιμήθηκε», «έφυγε», μπερδεύοντάς τα ακόμα περισσότερο και προκαλώντας τους μεγαλύτερα ερωτήματα και φόβους. Η ειλικρίνεια είναι ο καλύτερος τρόπος να βοηθήσουμε το παιδί μας σε αυτή τη δύσκολη στιγμή της ζωής του.
Πώς αντιλαμβάνονται τα παιδιά και πώς αντιδρούν ανάλογα με την ηλικία τους:
- Αν το παιδί σας είναι βρέφος (μέχρι 3 ετών) δεν καταλαβαίνει τι είναι ο θάνατος. Εξηγήστε του ότι το ζωάκι του πέθανε και δεν θα το ξαναδεί, αλλά δεν φταίει εκείνο. Αποφύγετε τις φράσεις «το πήρε ο Θεός», «κοιμήθηκε», γιατί μπορεί να του δημιουργήσετε άθελά σας φόβους τόσο για τον Θεό όσο και για τον ύπνο. Δεν χρειάζεται να πείτε πολλές λεπτομέρειες. Δώστε του πολύ απλές πληροφορίες. Τα παιδιά συχνά ρωτούν το ίδιο πράγμα πολλές φορές. Αυτό είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο. Επαναλαμβάνετε τις απλές αυτές πληροφορίες χωρίς να νιώθετε την ανάγκη να επεκταθείτε.
- Τα παιδιά 4-6 ετών βλέπουν το θάνατο σαν μια αλλαγή στη ζωή του κατοικιδίου, παρά σαν το τέλος της. Μπορεί να το φαντάζονται να ζει ευτυχισμένο κάπου αλλού (πχ στον ουρανό σε μια μεγάλη αυλή ή κάτω από το χώμα όπου εξακολουθεί να τρώει, να παίζει και να κοιμάται). Μπορεί να νιώθουν υπεύθυνα για τον θάνατό του ή να αρχίσουν να ανησυχούν για το δικό τους θάνατο. Διαβεβαιώστε τα ότι δεν φταίνε και εξηγήστε τους ότι κάποιος πεθαίνει όταν είναι πάρα μα πάρα πολύ μεγάλος ή πάρα μα πάρα πολύ άρρωστος. Ακούστε προσεκτικά τις σκέψεις και τις απορίες τους και προσπαθήστε να απαντήσετε με ειλικρινή, μη αγχωτικό και απλό τρόπο. Μερικές φορές, τα μικρότερα σε ηλικία παιδιά πχ 4 ή 5 χρονών μπορεί να παλινδρομήσουν σε συμπεριφορές που χαρακτηρίζουν προηγούμενα στάδια ανάπτυξης (πχ να αρχίσουν να πιπιλούν το δάχτυλό τους).
- Τα παιδιά 7-9 ετών καταλαβαίνουν ότι ο θάνατος είναι μια μόνιμη κατάσταση και ότι το ζωάκι τους δεν πρόκειται να επιστρέψει. Δεν φοβούνται τόσο πολύ για τον δικό τους θάνατο, όσο για τον θάνατο όσων αγαπούν.
- Τα παιδιά από 10 ετών και πάνω καταλαβαίνουν ότι όλα τα ζωντανά πλάσματα κάποια στιγμή θα πεθάνουν και ότι ο θάνατος είναι κάτι ολοκληρωτικό και μόνιμο. Ωστόσο, άλλο πράγμα είναι να το κατανοούν και άλλο το να το αποδέχονται. Οι έφηβοι βιώνουν τον θάνατο ενός κατοικιδίου περίπου όπως και οι ενήλικες, με την διαφορά ότι δεν έχουν πολλές εμπειρίες γύρω από το συγκεκριμένο θέμα. Όπως και οι έφηβοι και οι ενήλικες μπορούν να περνούν από τα κλασικά στάδια του πένθους (άρνηση, διαπραγμάτευση, θυμό, ενοχή, κατάθλιψη, αποδοχή).
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε ένα παιδί που πενθεί για το ζωάκι του;
- Ενημερώστε το παιδί αμέσως. Μερικές φορές οι άνθρωποι αναβάλλουν τέτοιου είδους συζητήσεις γιατί είναι δύσκολες. Όσο όμως περνάει ο καιρός, τόσο πιο δύσκολο θα είναι να αναφέρετε το θέμα, αφού το παιδί σας στο τέλος θα νιώσει αποκλεισμένο και προδομένο. Αν μάλιστα διαβεβαιώνετε ότι όλα είναι καλά, πχ αν το ζωάκι είχε μεταφερθεί στον κτηνίατρο, ψάχνοντας έναν τρόπο για να του το πείτε χωρίς να το σοκάρετε, μπορείτε να κλονίσετε την πίστη του στο πρόσωπό σας και να μην δέχεται πλέον καθησυχαστικά σχόλια, θεωρώντας τα μη αληθή.
- Ίσως ένα από τα πιο δύσκολα σημεία της όλης διαδικασίας είναι το να ανακοινώσετε τα άσχημα νέα στο παιδί. Φροντίστε να είστε μόνοι σας σε ένα μέρος που αισθάνεται άνετα και ασφαλές και δεν υπάρχουν διασπαστικά ερεθίσματα. Όπως ισχύει και με όλα τα δύσκολα θέματα, πρέπει να υπολογίσετε ποιες ακριβώς πληροφορίες και με ποιον τρόπο θα μοιραστείτε με το παιδί σας ανάλογα με την ηλικία του, το επίπεδο ωριμότητάς του και τις εμπειρίες του από την ζωή. Αν το ζωάκι σας είναι πολύ ηλικιωμένο ή πολύ άρρωστο, μπορείτε να αρχίσετε να προετοιμάζετε το παιδί σας πριν συμβεί το μοιραίο. Αν ο θάνατος του ζώου είναι ξαφνικός, εξηγήστε ήσυχα στο παιδί τι έγινε. Αρχικά είναι καλύτερο να είστε σύντομοι. Αφήστε το παιδί με τις ερωτήσεις του να σας δείξει πόσες πληροφορίες χρειάζεται.
- Αφήστε το παιδί να δει την δική σας θλίψη για το θάνατο του κατοικιδίου σας. Μην προσποιείστε ότι όλα είναι μια χαρά και ότι δεν επηρεαστήκατε καθόλου. Έτσι, ουσιαστικά το αποθαρρύνετε να εξωτερικεύσει τον πόνο και τις σκέψεις του. Άλλωστε, είναι σημαντικό να καταλάβει ότι η θλίψη και ο πόνος είναι κάτι που νιώθουν όλοι οι άνθρωποι όταν χάνουν κάποιον που αγαπούν.
- Να ελέγχετε τα συναισθήματά σας μπροστά στο παιδί. Να θυμάστε ότι μπορείτε να κλαίτε μπροστά του, αλλά δεν θα πρέπει να χάσετε τον έλεγχο. Για παράδειγμα, μην αρχίσετε να κλαίτε με λυγμούς ή να φωνάζετε. Αυτό μπορεί να το φοβίσει ή να το φορτίσει πολύ συναισθηματικά. Αν καταλάβετε ότι χάνετε τον έλεγχο και την ψυχραιμία σας, απομακρυνθείτε λίγο μέχρι να ηρεμήσετε.
- Αν δεν έχετε την ίδια αίσθηση όσον αφορά στην απώλεια, σεβαστείτε τον πόνο του και αφήστε το να εκφράσει ανοιχτά τα συναισθήματά του, χωρίς να το κάνετε να νιώθει ντροπή ή ενοχές. Ποτέ μην πείτε στο παιδί ότι «ήταν απλά ένα ζωάκι και δεν πρέπει να κάνεις έτσι». Υποτιμάτε τον πόνο, τη θλίψη του, αλλά και τη σχέση ζωής που είχε με το ζωάκι του.
- Απαντήστε όσο καλύτερα μπορείτε τις ερωτήσεις του παιδιού σας. Είναι πολύ πιθανό να σας κάνει πολλές ερωτήσεις σχετικά με τον θάνατο, ιδίως αν δεν είχε προηγούμενη άλλη τέτοια εμπειρία. Προσπαθήστε να απαντήσετε όσο καλύτερα μπορείτε, χωρίς να φοβάστε να του πείτε ότι δεν ξέρετε ή δεν είστε σίγουροι για κάτι. Για παράδειγμα, αν το παιδί σας ρωτήσει για το τι γίνεται μετά το θάνατο των ζώων (για τη μετά θάνατον ζωή) μπορείτε να χρησιμοποιήσετε στοιχεία από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις ή μπορείτε απλά να το αφήσετε πιο ανοιχτό και να του πείτε ότι δεν είστε σίγουροι. Μπορείτε να του αναφέρετε τι πιστεύουν οι άλλοι άνθρωποι και αν δεν έχετε εσείς κάποια ολοκληρωμένη άποψη, να του το πείτε. Μετά μπορείτε να μοιραστείτε με το παιδί σας μια εικόνα για το πώς ελπίζετε να είναι το ζωάκι σας τώρα πχ ότι το φαντάζεστε ευτυχισμένο να παίζει στο χορτάρι και να μασουλάει λιχουδίτσες. Κάποιες ερωτήσεις θα πρέπει να τις απαντάτε με ξεκάθαρο, άμεσο τρόπο. Για παράδειγμα, αν το παιδί σας ρωτήσει αν το ζωάκι υπέφερε πριν πεθάνει, τότε πρέπει να είστε ειλικρινής, αλλά με τρόπο που θα το παρηγορεί. Μπορείτε να του πείτε κάτι όπως: «o Fido πονούσε λίγο στην αρχή όταν πήγαμε στην κτηνίατρο, αλλά η κτηνίατρος του έδωσε ένα φάρμακο και του πέρασε ο πόνος πριν πεθάνει».
- Ενθαρρύνετε το παιδί σας να διατηρήσει τη ρουτίνα του. Μπορεί να σας φαίνεται σωστό ή πιο απλό να επιτρέψετε στο παιδί σας να μην πάει στην προπόνηση ή στα γενέθλια του φίλου του επειδή είναι πολύ λυπημένο, αλλά είναι προτιμότερο να κρατάτε το παιδί σας σε κίνηση και απασχολημένο. Αν το παιδί σας αρχίζει να απομακρύνεται από φίλους και δραστηριότητες, μπορεί μακροπρόθεσμα να είναι κακό.
- Το παιδί σας ίσως αισθάνεται ενοχές για το θάνατο του ζώου. Μπορεί να νομίζει ότι τον προκάλεσε εκείνο ή ότι δεν του συμπεριφερόταν καλά όσο ζούσε ή ότι θα μπορούσε να είχε κάνει κάτι για να το σώσει. Διαβεβαιώστε το ότι δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Εξηγήστε όσο πιο απλά μπορείτε ότι το ζωάκι σας ήταν πάρα μα πάρα πολύ άρρωστο ή πάρα μα πάρα πολύ ηλικιωμένο.
- Αφήστε το παιδί να συμμετέχει στη διαδικασία του θανάτου. Αν αποφασίσετε να κάνετε ευθανασία στο ζωάκι σας θα πρέπει να του εξηγήσετε ότι οι κτηνίατροι έκαναν ό,τι ήταν ανθρωπίνως δυνατό, ότι το ζωάκι σας δεν πρόκειται να γίνει καλά ή να βελτιωθεί η κατάσταση της υγείας του, ότι αυτός είναι ο πιο καλός τρόπος για να διώξουμε τον πόνο που νιώθει και ότι το ζωάκι μας θα πεθάνει ήρεμα, χωρίς να φοβηθεί ή να πονέσει. Πάλι ανάλογα με την ηλικία, το επίπεδο ωριμότητας του παιδιού και τις ερωτήσεις του πρέπει να του προσφέρετε μια ξεκάθαρη, απλή και κατανοητή περιγραφή του τι πρόκειται να συμβεί. Μπορείτε να αναφέρετε τις λέξεις «θάνατος», «πεθαίνω» χωρίς φόβο και να του πείτε ότι ο κτηνίατρος θα κάνει στο ζωάκι σας μια ένεση στην αρχή για να το κοιμίσει γλυκά και μετά θα σταματήσει η καρδούλα του ενώ κοιμάται. Πολλά παιδιά θέλουν να αποχαιρετήσουν το ζωάκι τους πριν την διαδικασία με μια υπέροχη μέρα μαζί, ενώ κάποιο έφηβοι θέλουν να είναι παρόντες για να μην είναι μόνο. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να δώσετε την ευκαιρία στο παιδί να περάσει ιδιαίτερες στιγμές με το ζωάκι του και να πει το αντίο με το δικό του τρόπο.
- Κάντε μια μικρή «κηδεία» για το κατοικίδιό σας και αφήστε το παιδί σας να συμμετέχει στη διαδικασία εκφράζοντας τα συναισθήματά του. Μπορείτε να ορίσετε ένα μέρος (πχ στην αυλή σας) όπου θα υπάρχει ένα μνημείο για το ζωάκι, στοιχείο που μπορεί να βοηθήσει το παιδί και να του δώσει παρηγοριά τις δύσκολες πρώτες μέρες που το αίσθημα της απώλειας είναι πολύ μεγάλο.
- Μαζευτείτε όλοι μαζί σαν οικογένεια για να θυμηθείτε όσα ζήσατε με το κατοικίδιό σας. Συνήθως τέτοιου είδους συζητήσεις έχουν κλάματα και γέλια και βοηθούν πολύ τα παιδιά να καταλάβουν ότι όλοι πονούν από αυτή την απώλεια.
- Δημιουργήστε μαζί με το παιδί σας ένα άλμπουμ αναμνήσεων, διαλέγοντας φωτογραφίες της οικογένειάς σας με το ζωάκι και γράφοντας αν θέλετε και κάποια σχόλια. Το άλμπουμ αυτό μπορεί να βρίσκεται στο δωμάτιο του παιδιού, έτσι ώστε να μπορεί να το βλέπει όποτε θέλει και το χρειάζεται.
- Φυτέψτε ένα φυτό (δέντρο ή λουλούδι) για να τιμήσετε το κατοικίδιό σας και αφήστε το παιδί σας να το περιποιείται.
- Διαβάστε μαζί παιδικά λογοτεχνικά βιβλία σχετικά με το θέμα. Έτσι το παιδί, μέσα από τους ήρωες της ιστορίας, θα μπορέσει να κατανοήσει και να εκφράσει καλύτερα τα συναισθήματα και τους φόβους του.
- Ζητήστε από το παιδί σας να εκφράσει τα συναισθήματά του μέσα από μια ζωγραφιά ή ένα γράμμα. Το παιδί σας μπορεί να βοηθηθεί ζωγραφίζοντας το ζωάκι του όπως θέλει να το θυμάται ή γράφοντάς του ένα γράμμα για το πώς αισθάνεται και τι θα ήθελε να του πει. Αφού το παιδί ολοκληρώσει το έργο του, μπορείτε να το τοποθετήσετε σε μια σημαντική θέση πχ δίπλα στον τάφο του ζώου ή στο κρεβατάκι που κοιμόταν.
- Η απόκτηση άλλου ζώου δεν θα πρέπει να σας τρομάζει, αλλά θα πρέπει να γίνει με τον σωστό τρόπο και στον σωστό χρόνο. Μην βιαστείτε να βρείτε για το παιδί σας άλλο ζωάκι σαν «αντικαταστάτη» πριν θρηνήσει το ζωάκι του και αισθανθεί έτοιμο. Στην αντίθετη περίπτωση μπορεί να νιώσει το παιδί ότι προδίδει το φίλο του αγαπώντας κάποιον άλλο, βάζοντας κάποιον άλλο στη θέση του. Η άμεση αντικατάσταση μπορεί να του περάσει και το λανθασμένο μήνυμα ότι η θλίψη και ο πόνος που νιώθει κανείς όταν κάποιος αγαπημένος του πεθαίνει μπορεί να ξεπεραστεί απλά με την απόκτηση ενός αντικαταστάτη.
- Παρατηρείτε το παιδί σας για ανησυχητικά σημάδια που δείχνουν ότι δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Τέτοιες ενδείξεις είναι η συνεχής θλίψη, η θλίψη που διαρκεί περισσότερο από ένα μήνα, δυσκολίες στο σχολείο, δυσκολίες ύπνου και σωματικά συμπτώματα. Αν η συμπεριφορά του παιδιού σας ανησυχεί, ζητήστε βοήθεια από κάποιον ειδικό.
Μην ξεχνάτε:
Το πένθος είναι μια διαδικασία και όχι ένα στιγμιαίο γεγονός. Έχει διάρκεια και κάποια στάδια. Το καλό είναι ότι όλα σχεδόν τα παιδιά ξεπερνούν μετά από λίγο την απώλεια του κατοικιδίου τους και βγαίνουν από την όλη διαδικασία πιο ώριμα και συναισθηματικά δυνατά.
Ιωάννα Αγγέλου
Ειδική Παιδαγωγός - Νηπιαγωγός
Πηγές
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου