Νοηματική αλά κυπριακά

«Υπάρχει κυπριακή νοηματική γλώσσα;», ήταν η αφελής απορία μου όταν πριν λίγες βδομάδες παρουσιάστηκε η καταγραφή της από τον υπουργό Παιδείας. Λοιπόν, κυπριακή νοηματική όχι μόνο υπάρχει, αλλά η καταγραφή της, η δημιουργία, δηλαδή, γραμματικής και λεξικού της ΚΝΓ ανοίγει νέες προοπτικές για τη διδασκαλία της.

«Η ΚΝΓ είναι η επίσημη γλώσσα της κοινότητας των κωφών της Κύπρου. Όπως κάθε νοηματική γλώσσα, προσλαμβάνεται οπτικά, με τα μάτια, και εκφέρεται κινητικά, με τα χέρια, τις εκφράσεις του προσώπου και τις στάσεις και κινήσεις του κεφαλιού και του σώματος γενικότερα. Είναι μiα εντελώς φυσική ανθρώπινη γλώσσα, η οποία ανταποκρίνεται πλήρως στους επικοινωνιακούς και στους πολιτισμικούς στόχους της. Η ΚΝΓ είναι πρώτη (μητρική) γλώσσα εκείνων των Κυπρίων -κωφών και μη- που γεννιούνται από κωφούς γονείς. Για τους περισσότερους κωφούς της Κύπρου, η ΚΝΓ είναι ουσιαστικά η βασική τους γλώσσα, ενώ αποτελεί δεύτερη γλώσσα για πολλούς ακούοντες, οι οποίοι λειτουργούν μαζί με κωφούς είτε σε προσωπικό είτε σε επαγγελματικό επίπεδο», μας εξήγησε ο επιστημονικός υπεύθυνος του έργου, ο διδάκτωρ Γλωσσολογίας και διευθυντής του Ειδικού Γυμνασίου και Λυκείου Κωφών & Βαρηκόων Αγίας Παρασκευής Αττικής, Χρυσόστομος Παπασπύρου.

Η καταγραφή
Η ανάγκη καταγραφής τής ΚΝΓ υπήρχε εδώ και χρόνια, αναφέρει ο δρ Παπασπύρου. Η εντολή δόθηκε το 2006, με σχετικό νόμο της Βουλής των Αντιπροσώπων, έπειτα από ενέργειες του υπουργείου Παιδείας, της Ομοσπονδίας Κωφών, της Σχολής Κωφών και αφοσιωμένων γονέων και συνεργατών των κωφών στην πολιτική και την κοινωνική ζωή της Κύπρου.

Ήταν μια ολοκληρωμένη πολύπλευρη και πολυεπίπεδη εργασία, η οποία διήρκεσε τρία χρόνια (2007-2010), και στηρίχτηκε στα πλέον πρόσφατα πορίσματα της θεωρητικής και της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας στην έρευνα και στην καταγραφή νοηματικών εν γένει γλωσσών. Μέχρι τώρα, η ΚΝΓ διδασκόταν εμπειρικά σε τακτικά επιμορφωτικά σεμινάρια, με την ευθύνη ορισμένων κωφών αυθεντικών ομιλητών της ΚΝΓ και με τη στήριξη των δομών κοινωνικής πρόνοιας. Μέσω συναντήσεων αυτοεπιμόρφωσης, αλλά και ειδικής επιμόρφωσης στο εξωτερικό, οι κωφοί εκείνοι απέκτησαν τις αρχικές εμπειρικές γνώσεις για τη δομή και τη λειτουργία της ΚΝΓ. «Η ΚΝΓ ως φυσική γλώσσα διέθετε και διαθέτει λεξιλόγιο και γραμματική, απλώς μέχρι τώρα δεν υπήρχε καταγραφή», διευκρινίζει ο δρ Παπασπύρου. «Τώρα που διαθέτουμε χειροπιαστή την καταγραφή της γραμματικής και του λεξιλογίου της ΚΝΓ, είμαστε σε θέση να χαράξουμε αξιόπιστα και μεθοδικά τη διδασκαλία της γλώσσας αυτής, ιδιαίτερα προς τους κωφούς μαθητές, τους διερμηνείς και τους ειδικούς εκπαιδευτές».

H επικοινωνιακή γραμματική της ΚΝΓ αποτελεί παγκόσμια καινοτομία, διότι για πρώτη φορά παρουσιάζεται ένα εγχειρίδιο γραμματικής μιας φυσικής γλώσσας σε μορφή εκτυλισσόμενου διαλόγου, μέσω του οποίου αναπτύσσονται και εκφράζονται βαθμιαία -από τα απλούστερα προς τα δυσκολότερα ζητήματα- οι μεταγλωσσικές γνώσεις για τη γραμματική της ΚΝΓ, με σαφείς παιδαγωγικές και εκπαιδευτικές προσεγγίσεις.

Το έργο υλοποίησε η επιστημονική επιτροπή (εκπρόσωποι του υπουργείου Παιδείας, του Πανεπιστημίου Κύπρου, της Ομοσπονδία Κωφών Κύπρου και της Σχολής Κωφών) και ο δρ Παπασπύρου με τους συνεργάτες του, οι οποίοι είχαν τη γλωσσολογική ευθύνη της διεξαγωγής του έργου και τη συγγραφή των τριών τελικών προϊόντων - της γραμματικής παραδοσιακού τύπου, της επικοινωνιακής γραμματικής και του εννοιολογικού λεξικού. Επιπλέον, χρειάστηκε να δημιουργηθούν τρεις ομάδες εργασίας από κωφούς αυθεντικούς ομιλητές της ΚΝΓ από διάφορες περιοχές της Κύπρου, ώστε να καλυφθούν ακριβοδίκαια οι διαλεκτικές ποικιλίες της ΚΝΓ, οι οποίες παρήγαγαν πρωτογενές γλωσσικό υλικό, αλλά και ένα τεχνικό συνεργείο από συνεργάτες καταρτισμένους στη φιλμογραφία και μαγνητοσκόπηση, στην ψηφιακή επεξεργασία και στην εκδοτική επεξεργασία των προϊόντων του έργου, οι οποίοι διαμόρφωσαν το όλο έργο σε βιβλίο και dvd.

Απ’ το Βυζάντιο μέχρι σήμερα
Η ΚΝΓ μοιάζει, σε ό,τι αφορά στο λεξιλόγιο, με την ελληνική νοηματική γλώσσα. Όπως αναφέρει ο δρ. Παπασπύρου, από τις ελάχιστες διαθέσιμες ιστορικές πηγές φαίνεται ότι στην εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας οι κωφοί και οι νοηματικές τους γλώσσες αντιμετωπίζονταν με θετικό πνεύμα, το οποίο συνεχίστηκε και κατά την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. «Είναι, λοιπόν, εύλογο να υποθέσουμε ότι κατά την διάρκεια όλων αυτών των αιώνων η γλωσσική επαφή των κωφών στις διάφορες περιοχές επικράτειας των δύο αυτών αυτοκρατοριών έχει συμβάλει βαθμιαία σε μία εκτεταμένη γλωσσική ανταλλαγή, η οποία και μπορεί να εξηγήσει την εντυπωσιακή ομοιότητα που παρατηρούμε σε λεξιλογιακό επίπεδο στις νοηματικές γλώσσες των σημερινών κρατών που ανέκυψαν μετά από τον κατακερματισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας».
Σε ό,τι αφορά στην καταγραφή τους, ενώ για την ΕΝΓ έχουν κατά καιρούς διεξαχθεί μεμονωμένα έργα καταγραφής –κυρίως με την παραγωγή λεξικών και την συγγραφή θεωρητικών εγχειριδίων γραμματικής– από πρόσωπα και φορείς, για την ΚΝΓ διεξήχθη ένα επίσημο, συγκροτημένο και εξ αρχής σχεδιασμένο και στοχοθετημένο έργο καταγραφής, το οποίο καλύπτει μονομιάς και το λεξιλόγιο και την γραμματική της ΚΝΓ.
Επιπλέον, επισημαίνει ο δρ. Παπασπύρου, η ΚΝΓ διαθέτει ένα αυθεντικό βασικό λεξιλογιακό απόθεμα, το οποίο δεν μοιάζει καθόλου με το αντίστοιχο της ΕΝΓ. «Οπότε, σε καμμία περίπτωση δεν μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι οι Κύπριοι αυθεντικοί ομιλητές της ΚΝΓ χρησιμοποιούσαν ως τώρα το λεξιλόγιο και την γραμματική της ΕΝΓ».

Πηγή: Εφημερίδα «ΠΟΛΙΤΗΣ»