Υπήρξε µια περίοδος στα πρώτα της γυµνασιακά χρόνια, που η Μαρία Αµπαζάι δεν µπορούσε να ηµερέψει τον θυµό της. Θυµάται ότι θα τσακωνόταν στα θρανία ακόµη και για την πιο ασήµαντη αφορµή, όπως το ποιος θα κάτσει πλάι της. «Ισως επειδή υπήρχαν κι άλλα παιδιά που αντιδρούσαν έτσι να ήµουν κι εγώ τόσο επιθετική», λέει τώρα στα 25 της χρόνια, κοιτάζοντας µε άλλη µατιά εκείνα τα ξεσπάσµατα. «Είναι πιο εύκολο όταν έχεις μια βίαιη παρέα να βγάλεις και περισσότερη βία».
Στο σχολείο της, το 2ο Γυμνάσιο Ασπροπύργου, εφαρμοζόταν πιλοτικά στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Comenius ο θεσμός των ομότιμων διαμεσολαβητών. Ηταν μια μέθοδος επίλυσης και αποκλιμάκωσης ενδοσχολικών διαφορών, που ήδη υλοποιούσαν σχολεία στη Γερμανία και σε άλλες χώρες. Προέβλεπε ότι οι ίδιοι οι μαθητές θα λειτουργούσαν ως ειρηνοποιοί. Παιδιά τα οποία είχαν αναλάβει τον ρόλο του διαμεσολαβητή άκουγαν και τις δύο πλευρές, το θύμα και τον θύτη, και στο τέλος συνυπέγραφαν μια συμφωνία ανακωχής που έπρεπε όλοι να τηρήσουν.
Η Αμπαζάι λέει ότι ξεκίνησε τη διαμεσολάβηση για να χάνει μάθημα, στην πορεία όμως αντιλήφθηκε τη θετική επίδρασή της. Σταδιακά έγινε και η ίδια διαμεσολαβήτρια. Κουβαλάει μέχρι και σήμερα τα εφόδια αυτής της εμπειρίας. «Πλέον μπορώ να είμαι ήρεμη, να διαχειρίζομαι τον θυμό και τα νεύρα μου, να συζητάω με τον άλλον. Προσπαθώ να ηρεμήσω όποιον έχω απέναντί μου, όχι να τον εξοργίσω», λέει.
Από το 2005
Αυτές τις ημέρες η συνταξιούχος εκπαιδευτικός Αγγελική Γιαννάτου παρατηρεί με προβληματισμό την επικαιρότητα και τις ειδήσεις για παραβατικές συμπεριφορές μεταξύ ανηλίκων και για περιστατικά σχολικού εκφοβισμού. Η πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας στο σχολείο είναι ένα από τα ζητήματα στα οποία είχε επικεντρωθεί στην καριέρα της. Εκείνη είχε ξεκινήσει από το 2005 στον Ασπρόπυργο το πρόγραμμα των διαμεσολαβητών. Τα τελευταία χρόνια μιλάει με συναδέλφους της ανά την Ελλάδα, τους εκπαιδεύει με θεωρητικά και βιωματικά σεμινάρια και ετοιμάζει με συνάδελφό της τη συγγραφή ενός σχετικού εγχειριδίου. Την περασμένη Πέμπτη είχε μια αντίστοιχη διαδικτυακή συνάντηση με εκπαιδευτικούς από την Αιτωλοακαρνανία.
«Η διαμεσολάβηση μπορεί να αντιμετωπίσει περιστατικά μέτριας έντασης, όχι έναν διαρκή εκφοβισμό που γίνεται κατ’ επανάληψη για μεγάλο διάστημα. Προϋποθέτει οι δύο πλευρές να είναι σχετικά ισοδύναμες και να υπάρχει η επιθυμία να λυθεί το πρόβλημα», λέει. «Δεν είναι πανάκεια ούτε μπορεί να αλλάξει την κοινωνία. Εχει όμως αξία».
Ανατρέχοντας στις δικές της εμπειρίες θυμάται την περίπτωση ενός κοριτσιού που απέφευγε να πάει στο σχολείο γιατί είχαν διαδοθεί από άλλες μαθήτριες φήμες εις βάρος της. Υπέφερε τόσο που εκδήλωσε νεύρωση στομάχου και χρειάστηκε να νοσηλευθεί. «Αν τελικά δεν μιλούσε το ίδιο το παιδί, δεν ξέρουμε ποια θα ήταν η εξέλιξη. Μπορεί να άλλαζε και σχολείο, να μην άντεχε», λέει η κ. Γιαννάτου. «Προτείναμε τη διαμεσολάβηση και τη δέχτηκε με ανακούφιση. Της προσφέρθηκε η δυνατότητα να μιλήσει με ασφάλεια, χωρίς να φοβάται ότι θα την αντιμετώπιζαν σαν “καρφί” οι συνομήλικοί της. Η σιωπή θα διαιώνιζε το πρόβλημα».
Μιλώντας με εν ενεργεία εκπαιδευτικούς στην Αττική, στην Κρήτη και τη Φλώρινα, η «Κ» διαπιστώνει ότι υπάρχει πλέον αυξανόμενο ενδιαφέρον για την εφαρμογή αυτής της μεθόδου. Στην Αγία Βαρβάρα ο Διονύσης Βυθούλκας είχε ήδη κάνει πριν από τις γιορτές των Χριστουγέννων την πρώτη νύξη ψάχνοντας μαθητές που θα ενδιαφέρονταν να αναλάβουν αυτόν τον ρόλο. Ο ίδιος είχε επιμορφωθεί παλαιότερα από την κ. Γιαννάτου στη διαμεσολάβηση και την είχε εφαρμόσει όταν δίδασκε πριν από χρόνια σε γυμνάσιο. «Θέλω να το ενεργοποιήσω ξανά γιατί έχω δει τα καλά του αποτελέσματα», λέει. Σκέφτεται να δράσει έως έναν βαθμό και προληπτικά. Ακόμη κι αν δεν έχει συμβεί κάποια ακραία ένταση στο δικό του σχολείο δεν μπορεί να αγνοήσει όσα περιστατικά δημοσιοποιούνται το τελευταίο διάστημα. «Σκέφτεσαι ότι είναι ζήτημα χρόνου να προκύψει κάτι αντίστοιχο. Προσπαθούμε να είμαστε πιο κοντά με τα παιδιά και να ακούμε τα προβλήματά τους», τονίζει.
Το 2015, όταν ήταν υπεύθυνη του συμβουλευτικού σταθμού νέων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στη Φλώρινα, η Αννα Μπαφίτη είχε καλέσει την κ. Γιαννάτου για να εκπαιδεύσει συναδέλφους της στη διαμεσολάβηση. Φέτος εφαρμόζει το ίδιο πρόγραμμα στο γυμνάσιο στο οποίο είναι διευθύντρια. Συμμετέχει και σε ένα δίκτυο σχολικής διαμεσολάβησης που ξεκίνησε από μια συνάδελφό της στη Θεσσαλονίκη, τη Γεωργία Λυμπεροπούλου, και περιλαμβάνει δεκάδες σχολεία σε όλη τη χώρα. Μαζί με την κ. Γιαννάτου η κ. Μπαφίτη δέχεται προσκλήσεις και προτάσεις από άλλους εκπαιδευτικούς ανά τη χώρα για υποστήριξη και ενημέρωση σε θέματα διαμεσολάβησης.
«Προσπαθούμε να προωθήσουμε την αποδοχή, την ενσυναίσθηση, την αποκατάσταση της βλάβης που μπορεί να έχει πιο θετικά αποτελέσματα από οποιαδήποτε τιμωρία. Μιλάμε για μείωση ποινών και εξάλειψη συγκρούσεων», λέει. «Ας έχουμε υπόψη ότι τα παιδιά θύτες είναι και θύματα. Μπορεί να ένιωσαν ότι δεν αγαπήθηκαν και αναπαράγουν βίαια πρότυπα που έχουν δει στην οικογένεια. Μπορεί να παρακολουθούν άλλες παρέες ανηλίκων οι οποίες δρουν ανενόχλητες ή να πρόκειται για παιδιά που δεν άκουσαν ποτέ το “όχι”. Μπορεί να είχαν γονείς απόντες επειδή εργάζονταν όλη την ημέρα ή να μην έφτασαν ποτέ τις απαιτήσεις του σχολείου. Αν το σχολείο συνεχίσει να τα απορρίπτει, το παιχνίδι έχει χαθεί».
Οπως διευκρινίζει η ίδια, δεν μπορεί να αποτραπεί η ποινή σε περιστατικά τα οποία θέτουν σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα και την ψυχική ισορροπία ενός παιδιού. Ενδέχεται, ανάλογα και με τη βαρύτητα κάποιας πράξης, να πρέπει να ληφθούν πρόσθετα μέτρα, να χρειάζεται κάποια παρέμβαση από ειδικούς σε συνεργασία και με τους γονείς.
Η κ. Γιαννάτου επισημαίνει ότι οι παρεμβάσεις στο σχολείο μπορούν να βοηθήσουν, αλλά από μόνες τους δεν αρκούν εάν απουσιάζει το κατάλληλο υποστηρικτικό πλαίσιο στην οικογένεια. Θυμάται την περίπτωση ενός πιο σκληρού παιδιού, που μεγάλωνε σε ένα διαλυμένο σπίτι. Σταδιακά είχε μαλακώσει με τη διαμεσολάβηση. «Δεν ξέρω πώς κρατιέμαι και δεν σκοτώνω άνθρωπο, αλλά όταν έρχομαι στο σχολείο τα ξεχνάω όλα», της είχε πει. Η ομάδα των διαμεσολαβητών και το σχολείο λειτουργούσαν ως υποκατάστατο της οικογένειάς του. Σήμερα δεν ξέρει ποια ήταν η εξέλιξή του.
Αλλο παιδί που είχε μεγαλώσει δύσκολα, με στερήσεις και έκθεση σε βίαια περιστατικά, και πλέον βρίσκεται στο κατώφλι των 30 ετών, λέει στην «Κ» ότι στο σχολείο λειτουργούσε «σαν τραμπούκος» μέχρι που η διαμεσολάβηση «κάλμαρε τον θυμό του». Μόλις όμως τελείωσε από το γυμνάσιο δεν έκοψε άμεσα τον λώρο με την παραβατικότητα. Οπως εξηγεί, οι μόνες παρέες που είχε τον ωθούσαν προς τα εκεί και η επίδραση του σχολείου δεν αρκούσε από μόνη της για να ξεφύγει.
Γιατί η μέθοδος εφαρμόζεται μόνο σποραδικά
Οταν είχε διατελέσει Συνήγορος του Παιδιού ο νοµικός Γιώργος Μόσχος είχε υποστηρίξει την υλοποίηση του θεσµού των οµότιµων διαµεσολαβητών στα σχολεία. «Αποτελεί µια διαδικασία που ανταποκρίνεται στις σύγχρονες επιστηµονικές αντιλήψεις και πρακτικές για την αντιμετώπιση συγκρούσεων και διαφόρων μορφών σχολικού εκφοβισμού ανάμεσα σε εφήβους και έχει αποδειχθεί σε πολλές περιπτώσεις ότι βοηθάει σημαντικά τις σχολικές κοινότητες στην πρόληψη και διαχείριση συναφών μορφών βίας», λέει στην «Κ». Τα τελευταία χρόνια ο θεσμός έχει περιληφθεί και στις θεματικές ενότητες, τα προγράμματα των εργαστηρίων δεξιοτήτων και τα υλικά που έχουν αναρτηθεί από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Ο κ. Μόσχος, πάντως, επισημαίνει ότι η διάδοση του προγράμματος και η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών γίνονται στις μέρες μας μέσα από διάσπαρτες πρωτοβουλίες εκπαιδευτικών και διευθύνσεων εκπαίδευσης, όχι από κάποια οργανωμένη προσπάθεια του υπουργείου Παιδείας.
Στο Ρέθυμνο η εκπαιδευτικός Κάλλι Κουκλινού εφαρμόζει με συναδέλφους της τη διαμεσολάβηση από το 2018 κι αυτό το διάστημα συνεργάζονται με ένα σχολείο στην Ημαθία. «Το όφελος και τα αποτελέσματα είναι μακροχρόνια και πολυδιάστατα. Λύνονται προβλήματα με τη διαμεσολάβηση και προκύπτει μια νέα αντίληψη των σχέσεων. Η βία έχει τροποποιηθεί, δεν μπορείς να αντιμετωπίζεις αυτά τα φαινόμενα μόνο με παλιές μεθόδους, πρέπει να εξελιχθείς», τονίζει.
Στην εφαρμογή, όμως, υπάρχουν αρκετές προκλήσεις. Η κ. Κουκλινού επισημαίνει τους φρενήρεις ρυθμούς που επικρατούν στα σχολεία της δευτεροβάθμιας, τόσο για τα παιδιά όσο και για τους εκπαιδευτικούς και την έλλειψη χρόνου. Η διαμεσολάβηση χρειάζεται επιμονή, επιμόρφωση, προετοιμασία. Οι μαθητές που βιάζονται να φύγουν με το σχόλασμα για να τρέξουν στο φροντιστήριο θα πρέπει να αφιερώσουν χρόνο σ’ αυτή την προσπάθεια. Αντίστοιχα, η κ. Γιαννάτου παρατηρεί ότι λόγω των μετακινήσεων των εκπαιδευτικών σε άλλα σχολεία συνήθως υπάρχει μια ασυνέχεια στη ροή του προγράμματος. Μόλις φύγει κάποιος εκπαιδευτικός που είχε το μεράκι και υλοποιούσε τον θεσμό, μπορεί να μην υπάρχει κάποιος άλλος για να τον αντικαταστήσει.
«Προβλήματα υπάρχουν στα σχολεία, αρκεί οι εκπαιδευτικοί να θέλουν να τα δουν και να μην τα συγκαλύπτουν. Πολλοί διευθυντές μπορεί να αντιδρούν από άγνοια στη διαμεσολάβηση», λέει η κ. Γιαννάτου. Θυμάται ότι στο γυμνάσιο όπου υπηρέτησε στον Ασπρόπυργο, το πρόγραμμα άρχισε να αποδίδει από τον τρίτο χρόνο εφαρμογής. Τότε διαπίστωσε μια αλλαγή στην κουλτούρα του σχολείου. Ανακαλεί ένα βίαιο περιστατικό στη σχολική αυλή, όταν ένας από τους εμπλεκόμενους μαθητές φώναξε μετά τον καβγά αναψοκοκκινισμένος, «διαμεσολάβηση τώρα», ενώ παλιότερα ο ίδιος μπορεί να έλεγε: «Θα λογαριαστούμε μετά, έξω από το σχολείο».
Ο Αλέξανδρος Χάσα, 27 ετών σήμερα, θυμάται αντίστοιχες ιστορίες. Στα μαθητικά του χρόνια υπήρξε και θύμα ρατσιστικών συμπεριφορών και θύτης βίαιων ξεσπασμάτων. «Δεν συγχωρούσα και με το παραμικρό κατευθείαν θα όρμαγα», λέει. Η διαμεσολάβηση, όμως, του έδειξε ότι υπάρχει και εναλλακτική οδός. «Εμαθα να ηρεμώ τα πνεύματα και να προσπαθώ να μιλάω, να δίνω λύσεις», τονίζει.
«Πιστεύω στη διαμεσολάβηση», λέει η κ. Γιαννάτου. «Αφιέρωσα εννιά χρόνια από τη ζωή μου στο σχολείο σ’ αυτό το πρόγραμμα και νομίζω ότι ήταν τα καλύτερα και πιο δημιουργικά, αυτά που μου έδιναν νόημα. Ολη αυτή η εμπειρία δεν θέλω να πάει χαμένη».
Πηγή: Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου