Πόση σημασία έχει να αντικαταστήσεις μια λέξη σε ένα λογοτεχνικό έργο; Ο δόκτωρ Αλαν Γκρίμπεν, μελετητής του Μαρκ Τουέιν, πιστεύει ότι δεν έχει ιδιαίτερη βαρύτητα.
Γι' αυτό και ως επιμελητής της νέας έκδοσης του μυθιστορήματος «Οι περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν», που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις NewSouth Books στην Αλαμπάμα, άλλαξε τη λέξη «νέγρος» με τη λέξη «σκλάβος» και τις 219 φορές που αναγράφεται στο βιβλίο. Ετσι ο αμερικανικός, αλλά και ο ευρωπαϊκός τύπος γέμισαν από δημοσιεύματα, που καταγγέλλουν ότι «η πολιτική ορθότητα επιτίθεται και στη λογοτεχνία». Ή πιο ειρωνικά: «Ο Μαρκ Τουέιν μπαίνει σε διαδικασία λεύκανσης».
Γι' αυτό και ως επιμελητής της νέας έκδοσης του μυθιστορήματος «Οι περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν», που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις NewSouth Books στην Αλαμπάμα, άλλαξε τη λέξη «νέγρος» με τη λέξη «σκλάβος» και τις 219 φορές που αναγράφεται στο βιβλίο. Ετσι ο αμερικανικός, αλλά και ο ευρωπαϊκός τύπος γέμισαν από δημοσιεύματα, που καταγγέλλουν ότι «η πολιτική ορθότητα επιτίθεται και στη λογοτεχνία». Ή πιο ειρωνικά: «Ο Μαρκ Τουέιν μπαίνει σε διαδικασία λεύκανσης».
Το ζήτημα φυσικά δεν είναι τόσο απλό. Ο πανεπιστημιακός Γκρίμπεν υπερασπίζεται την επιλογή του με επιχειρήματα που αντλούνται από τη φιλοσοφία του πολιτικά ορθού. Απαλλάσσει το βιβλίο από τη λέξη «νέγρος» γιατί δεν θέλει τα μαύρα παιδιά που θα προσπαθήσουν να το διαβάσουν να το εγκαταλείψουν με απέχθεια. Οπως διατείνεται ο ίδιος, το νόημα της ιστορίας δεν αλλάζει. «Τα παιδιά -που είναι και οι πιο συχνοί αναγνώστες του Χάκλμπερι Φιν και του φίλου του Τομ Σόγερ- μαθαίνουν για το ρατσισμό και τη δουλεία στον αμερικανικό Νότο του 19ου αιώνα, χωρίς να είναι υποχρεωμένα να υποστούν μια τόσο φορτισμένη με αρνητικά στερεότυπα λέξη» υποστηρίζει. Πραγματικά η λέξη «σκλάβος» αποδίδει σωστά την περιγραφή του μαύρου δούλου, του Τζιμ, που δραπετεύει και συνοδεύει τον Χάκλμπερι Φιν στις διασκεδαστικές του περιπέτειες. Ομως από την άλλη ο Μαρκ Τουέιν ήταν σαφής σε ό,τι αφορά τη χρήση κάθε συγκεκριμένης λέξης στο συγγραφικό του έργο. «Η διαφορά ανάμεσα στη σωστή και στη σχεδόν σωστή λέξη, είναι όση η διαφορά ανάμεσα σε μια αστραπή και σε μια πυγολαμπίδα» έγραφε σε μια επιστολή τού 1888 σαν να ήθελε να προλάβει μια τέτοια πρωτοβουλία.
Κάπως έτσι ο Γκρίμπεν εναντιώνεται στην επιθυμία του συγγραφέα. Αλλωστε το ίδιο το επιχείρημά του ότι προσπαθεί να «πλησιάσει τον αναγνώστη του 21ου αιώνα» μοιάζει έωλο. Πολύ πιο απλά, το χιπ χοπ που κάνει θραύση στην ίδια ηλικιακή ομάδα, τους πιτσιρικάδες, είναι γεμάτο από την επικίνδυνη λέξη «νέγρος». Το ιστορικό χιπ χοπ συγκρότημα Niggers With Attitude το έκανε επιδεικτικά, θυμίζοντας με το όνομά τους ότι οι μαύροι των σύγχρονων αμερικανικών γκέτο δεν διαφέρουν από τους παλιούς σκλάβους. Αλλά και οι επίγονοί τους διατηρούν την ίδια στάση. Από το «Bitch Niggaz» του Ντόκτορ Ντρε μέχρι το «Field Nigga Boogie» των Public Enemy, οι ράπερ, η «φωνή» των μαύρων, δεν έχουν πρόβλημα με τον συγκεκριμένο επιθετικό προσδιορισμό. Η μόνη παραχώρησή τους στην πολιτική ορθότητα φαίνεται στα εξώφυλλα των δίσκων που «κοσμούνται» από την ετικέτα «parental advisory», προειδοποιώντας ότι το περιεχόμενο των στίχων απαιτεί τη γονική συναίνεση. Ή τα αστεράκια στους τίτλους στη θέση αμφιλεγόμενων λέξεων όπως το «F*** tha Police» των NWA.
Αλλά «Οι περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν» δεν είναι ραπ από τα γκέτο. Είναι ένα λογοτεχνικό έργο που, όπως θυμίζει ο αμερικανικός τύπος, παραμένει το magnus opus του Τουέιν και βιβλίο αναφοράς για τη λογοτεχνία των ΗΠΑ. «Ολη η αμερικανική λογοτεχνία προέρχεται μόνο από ένα βιβλίο του Μαρκ Τουέιν που έχει τον τίτλο "Χάκλμπερι Φιν"» σημείωνε ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ. «Ολα τα υπόλοιπα λογοτεχνικά έργα προέρχονται απ' αυτό. Δεν υπήρχε κάτι πριν. Και δεν υπήρξε τίποτα τόσο καλό μετά».
Παρ' ολ' αυτά κανείς δεν αμφισβητεί τις καλές προθέσεις του Γκρίμπεν. Αλλωστε τα σπέρματα της πολιτικής ορθότητας βρίσκονται στο κίνημα της Νέας Αριστεράς, αυτής που ξεπήδησε από τους γοφούς του Ελβις, όπως έγραφε ο Τζέρι Ρούμπιν. Την αμερικανική αριστερά που μπορεί να μην κατάφερε τα χρόνια του '60 να πραγματοποιήσει την πολιτική επανάσταση που προσδοκούσε, κατάφερε όμως να εδραιώσει μια πολιτιστική επανάσταση. Τότε επικράτησε και η άποψη ότι απέναντι στη γλώσσα της εξουσίας πρέπει να διαμορφωθεί μια νέα γλώσσα. Ή όπως το έθετε με σαφήνεια ο καταστασιακός Μουσταφά Καγιάτι, «απορρίπτουμε κάθε γλωσσολογική ή άλλη εξουσία. Μόνο η πραγματική ζωή δίνει το νόημα και μόνον η πράξη το επαληθεύει. Η διαμάχη γύρω από το πόσο πραγματικό είναι το νόημα μιας λέξης, είναι καθαρά σχολαστικό ζήτημα αν απομονωθεί από την πρακτική». Η πρακτική οδήγησε τους αμφισβητίες να οργανώσουν ένα νέο λεξιλόγιο απ' όπου έλειπαν λέξεις όπως «νέγρος», φορτισμένη με όλο το ρατσισμό της επίσημης εξουσίας. Γι' αυτό και τότε αντιδρούσαν σφόδρα οι συντηρητικοί των ΗΠΑ, που έκαναν λόγο για «πολιτιστικό μαρξισμό».
Αν τότε όμως η πολιτική ορθότητα ήταν ανάγκη, τρεις δεκαετίες μετά έμοιαζε με βραχνά. Η απόρριψη κάθε έννοιας κυριαρχίας στη γλώσσα οδηγούσε σε τραγελαφικές καταστάσεις. Οπως τη μετατροπή του History σε His/Her story επειδή το πρόθεμα his θύμιζε την πατριαρχία. Κάπως έτσι η κουλτούρα άρχισε να διαμορφώνεται κάτω από μια τραγελαφική λεκτική δικτατορία που επιβαλλόταν παντού. Η Χιονάτη και οι εφτά νάνοι, το γνωστό παραμύθι, έπρεπε να αλλάξει αφού η λέξη νάνος θεωρούνταν υποτιμητική και αντικαταστάθηκε με τον όρο μικρός άνθρωπος. Ενώ το τέλος του παραμυθιού της Κοκκινοσκουφίτσας άλλαξε ώστε να γίνει φίλη με τον λύκο, ώστε να μην τρομάζουν τα παιδιά. Είναι αυτή η φρενίτιδα που έφτασαν να καταδικάζουν συγγραφείς όπως η ισπανή λογοτέχνιδα Αννα - Μαρία Ματούτε: «Ο λύκος στην Κοκκινοσκουφίτσα», έγραψε, «συμβολίζει τους αληθινούς κινδύνους που θα αντιμετωπίσει ένα παιδί αργότερα. Κάθε παραμύθι είναι μια συμβολική μύηση για τον πραγματικό κόσμο. Αν τα προστατεύουμε διαρκώς από κάθε υποτιθέμενο κίνδυνο, τα παιδιά θα βρεθούν στο τέλος να μην μπορούν να ξεχωρίσουν το καλο από το κακό».
Φυσικά η πολιτική ορθότητα δεν έμεινε εκεί. Μετά την επιτήρηση της γλώσσας άρχισε και η επιτήρηση των συμπεριφορών. Το τσιγάρο σβήστηκε από παλιές φωτογραφίες όπως του Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ στο πλαίσιο της αντικαπνιστικής εκστρατείας. Οπως σβήστηκε και από το στόμα του φτωχού και μόνου καουμπόι Λούκι Λουκ και αντικαταστάθηκε από το 1983 με ένα στάχυ. Και ας θυμίζουν κάποιοι ότι αυτή η υστερία με την εξάλειψη του τσιγάρου από κάθε παλιά φωτογραφία η σκίτσο είναι άλλη μία προσπάθεια αυτού που ο Μισέλ Φουκό αποκαλούσε «ελέγχο του σώματος» μέσα από απαγορεύσεις. Και ας ακούγεται παράλογο το γεγονός ότι ένα παιδί θα εθισθεί στο αλκοόλ επειδή η Κοκκινοσκουφίτσα πάει ένα μπουκάλι κρασί στη γιαγιά της μέσα στο δάσος. Η ότι τα παιδιά θα γίνουν ρατσιστές αν διαβάσουν ότι ο «Τσάρλι και το Εργοστάσιο Σοκολάτας» έχει για εργάτες μαύρους πυγμαιους, όπως στην αρχική εκδοχή του βιβλίου του βρετανού συγγραφέα Ρόαλντ Νταλ.
Πίσω στη λογοτεχνία, πολλοί συγγραφείς από το παρελθόν είχαν κατηγορηθεί για ξεκάθαρο ρατσισμό. Ενας από τους διασημότερους ήταν ο Τζόζεφ Κόνραντ, αφού ο Ελτριτζ Κλίβερ, ηγετικό στέλεχος του Κόμματος των Μαύρων Πανθήρων, έγραφε από τα χρονια του '60 για το φυλετικό μίσος που κατακλύζει τον «Νέγρο του Νάρκισσου» ή την «Καρδιά του Σκότους». Αλλά δεν σκέφτηκε ποτέ να τον «διορθώσει». Αντίθετα με τη λογική του στρατευμένου ακτιβιστή, θεωρούσε ότι αυτά τα έργα πρέπει να διαβάζονται από τους μαύρους ώστε να γνωρίζουν πώς τους αντιμετώπιζαν σε μιαν άλλη εποχή οι λευκοί αποικιοκράτες και δουλέμποροι.
Ο Γκρίμπεν με την εμμονή του να απαλλάξει τον Τουέιν από τη λέξη «νέγρος» ξεχνάει τον ίδιο τον συγγραφέα που θύμιζε πως ό,τι «θεωρείται ριζοσπαστικό αυτόν τον αιώνα γίνεται κτήμα των συντηρητικών τον επόμενο, αφού έχει ήδη φθαρεί». Με άλλα λογια η παρέμβαση λόγω πολιτικής ορθότητας σε ένα λογοτεχνικό έργο του 19ου αιώνα δεν είναι ποτέ πράξη κατά του ρατσισμού, αλλά ξεκάθαρη λογοκρισία. Και ταυτόχρονα αντιμετωπίζει τον αναγνώστη ως ένα παθητικό άτομο που αδυνατεί να κάνει τους απαραίτητους συνειρμούς. Δηλαδή, να αντιμετωπίσει ένα έργο σύμφωνα με την εποχή που γράφτηκε.
Πηγή: Ελευθεροτυπία
Αν τότε όμως η πολιτική ορθότητα ήταν ανάγκη, τρεις δεκαετίες μετά έμοιαζε με βραχνά. Η απόρριψη κάθε έννοιας κυριαρχίας στη γλώσσα οδηγούσε σε τραγελαφικές καταστάσεις. Οπως τη μετατροπή του History σε His/Her story επειδή το πρόθεμα his θύμιζε την πατριαρχία. Κάπως έτσι η κουλτούρα άρχισε να διαμορφώνεται κάτω από μια τραγελαφική λεκτική δικτατορία που επιβαλλόταν παντού. Η Χιονάτη και οι εφτά νάνοι, το γνωστό παραμύθι, έπρεπε να αλλάξει αφού η λέξη νάνος θεωρούνταν υποτιμητική και αντικαταστάθηκε με τον όρο μικρός άνθρωπος. Ενώ το τέλος του παραμυθιού της Κοκκινοσκουφίτσας άλλαξε ώστε να γίνει φίλη με τον λύκο, ώστε να μην τρομάζουν τα παιδιά. Είναι αυτή η φρενίτιδα που έφτασαν να καταδικάζουν συγγραφείς όπως η ισπανή λογοτέχνιδα Αννα - Μαρία Ματούτε: «Ο λύκος στην Κοκκινοσκουφίτσα», έγραψε, «συμβολίζει τους αληθινούς κινδύνους που θα αντιμετωπίσει ένα παιδί αργότερα. Κάθε παραμύθι είναι μια συμβολική μύηση για τον πραγματικό κόσμο. Αν τα προστατεύουμε διαρκώς από κάθε υποτιθέμενο κίνδυνο, τα παιδιά θα βρεθούν στο τέλος να μην μπορούν να ξεχωρίσουν το καλο από το κακό».
Φυσικά η πολιτική ορθότητα δεν έμεινε εκεί. Μετά την επιτήρηση της γλώσσας άρχισε και η επιτήρηση των συμπεριφορών. Το τσιγάρο σβήστηκε από παλιές φωτογραφίες όπως του Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ στο πλαίσιο της αντικαπνιστικής εκστρατείας. Οπως σβήστηκε και από το στόμα του φτωχού και μόνου καουμπόι Λούκι Λουκ και αντικαταστάθηκε από το 1983 με ένα στάχυ. Και ας θυμίζουν κάποιοι ότι αυτή η υστερία με την εξάλειψη του τσιγάρου από κάθε παλιά φωτογραφία η σκίτσο είναι άλλη μία προσπάθεια αυτού που ο Μισέλ Φουκό αποκαλούσε «ελέγχο του σώματος» μέσα από απαγορεύσεις. Και ας ακούγεται παράλογο το γεγονός ότι ένα παιδί θα εθισθεί στο αλκοόλ επειδή η Κοκκινοσκουφίτσα πάει ένα μπουκάλι κρασί στη γιαγιά της μέσα στο δάσος. Η ότι τα παιδιά θα γίνουν ρατσιστές αν διαβάσουν ότι ο «Τσάρλι και το Εργοστάσιο Σοκολάτας» έχει για εργάτες μαύρους πυγμαιους, όπως στην αρχική εκδοχή του βιβλίου του βρετανού συγγραφέα Ρόαλντ Νταλ.
Πίσω στη λογοτεχνία, πολλοί συγγραφείς από το παρελθόν είχαν κατηγορηθεί για ξεκάθαρο ρατσισμό. Ενας από τους διασημότερους ήταν ο Τζόζεφ Κόνραντ, αφού ο Ελτριτζ Κλίβερ, ηγετικό στέλεχος του Κόμματος των Μαύρων Πανθήρων, έγραφε από τα χρονια του '60 για το φυλετικό μίσος που κατακλύζει τον «Νέγρο του Νάρκισσου» ή την «Καρδιά του Σκότους». Αλλά δεν σκέφτηκε ποτέ να τον «διορθώσει». Αντίθετα με τη λογική του στρατευμένου ακτιβιστή, θεωρούσε ότι αυτά τα έργα πρέπει να διαβάζονται από τους μαύρους ώστε να γνωρίζουν πώς τους αντιμετώπιζαν σε μιαν άλλη εποχή οι λευκοί αποικιοκράτες και δουλέμποροι.
Ο Γκρίμπεν με την εμμονή του να απαλλάξει τον Τουέιν από τη λέξη «νέγρος» ξεχνάει τον ίδιο τον συγγραφέα που θύμιζε πως ό,τι «θεωρείται ριζοσπαστικό αυτόν τον αιώνα γίνεται κτήμα των συντηρητικών τον επόμενο, αφού έχει ήδη φθαρεί». Με άλλα λογια η παρέμβαση λόγω πολιτικής ορθότητας σε ένα λογοτεχνικό έργο του 19ου αιώνα δεν είναι ποτέ πράξη κατά του ρατσισμού, αλλά ξεκάθαρη λογοκρισία. Και ταυτόχρονα αντιμετωπίζει τον αναγνώστη ως ένα παθητικό άτομο που αδυνατεί να κάνει τους απαραίτητους συνειρμούς. Δηλαδή, να αντιμετωπίσει ένα έργο σύμφωνα με την εποχή που γράφτηκε.
Πηγή: Ελευθεροτυπία
| The Daily Show With Jon Stewart | Mon - Thurs 11p / 10c | |||
| Mark Twain Controversy | ||||
| ||||
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου