Βαθιά ενσωματωμένη στη ζωή και τη διαμόρφωση του χαρακτήρα μας η παιδική λογοτεχνία, στέκεται στο ίδιο ύψος της λογοτεχνίας για ενήλικες, παρόλο που ενίοτε υποτιμάται συγκριτικά με τη λογοτεχνία «για μεγάλους».
Δεν είναι λίγες οι φορές που νοσταλγούμε και ανατρέχουμε στα βιβλία που είχαμε διαβάσει όταν ήμασταν παιδιά και έφηβοι, ούτε εκείνες που παρά την ενηλικίωσή μας βυθιζόμαστε στις σελίδες ενός παιδικού βιβλίου· στιγμές κατά τις οποίες συναισθανόμαστε (όπως και σε ορισμένες κατηγορίες λογοτεχνίας για ενήλικες) ότι ο χρόνος σταματά να κυλά και εμείς ταξιδεύουμε νοητά στον κόσμο που ξεμυτίζει σαν ανοίξουμε το βιβλίο.
Ενίοτε ανακαλούμε όσα συναισθανόμασταν ή σκεφτόμασταν την πρώτη φορά που διαβάσαμε το εκάστοτε παιδικό βιβλίο, το πρόσωπο που μας το πρόσφερε ή μας το διάβασε, αλλά και συνδέοντάς το με γεγονότα.
Καθότι πλήθος παιδικών βιβλίων, ποια τα σπουδαιότερα και τι πραγματεύονται; Προκειμένου να απαντήσει το BBC Culture στο ερώτημα αυτό, έκανε δημοσκόπηση από την οποία προέκυψε μια λίστα με 100 τίτλους βιβλίων, από την οποία, στη συνέχεια, κριτικοί λογοτεχνίας ψήφισαν και κατέληξαν στα 20 σπουδαιότερα βιβλία παιδικής λογοτεχνίας· έχουν εκδοθεί στον 19ο και τον 20ο αιώνα, αφορούν στην περιπέτεια ενός ή και περισσότερων προσώπων, στην προσπάθειά τους να υπερβούν εμπόδια, αναφέρονται σε αξίες όπως η φιλία και η συντροφικότητα, ορισμένα θίγουν και κοινωνικά ζητήματα.
Εκεί όπου είναι τα άγρια πράγματα: Στην κορυφή των 100 σπουδαιότερων παιδικών βιβλίων
Ο Μαξ είναι ένα μικρό αγόρι που φόρεσε στολή λύκου και η μητέρα του αποφάσισε να τον «τιμωρήσει» στέλνοντάς τον στο δωμάτιό του χωρίς δείπνο. Μόνο που στο δωμάτιό του, με τη φαντασία του, ο Μαξ, βλέπει να φυτρώνει ένα δάσος, να εμφανίζεται ένας ωκεανός και μία βάρκα η οποία τον μεταφέρει σε ένα μέρος όπου συναντά «άγρια πράγματα». Ο Μαξ μπορεί να εξοντώσει αυτές τις άγριες καταστάσεις με ένα του βλέμμα, γι’ αυτό και ανακηρύσσεται βασιλιάς τους και επιστρέφει στην πραγματικότητα, σπίτι του. Το δείπνο του τον περιμένει, και είναι ακόμη ζεστό.
Αυτή είναι η υπόθεση του βιβλίου «Εκεί όπου είναι τα άγρια πράγματα» (Μωρίς Σεντάκ, α' έκδοση: 1963) το οποίο κατέκτησε την υψηλότερη βαθμολογία από τους κριτικούς. Μια ιστορία στην οποία εγκιβωτίζεται μία ακόμη αφήγηση η οποία θαρρούμε ότι δημιουργείται για να ξεπεραστούν δυσάρεστα συναισθήματα που δημιουργήθηκαν.
«Η πεμπτουσία της ιστορίας του να χάνεις την ψυχραιμία σου, να δαμάζεις τα τέρατά σου και να επιστρέφεις στο σπίτι για να βρεις το δείπνο σου ακόμη ζεστό», σημειώνει σχετικά για το βιβλίο εκδότρια στις ΗΠΑ.
Από τη λίστα δεν θα μπορούσαν να λείπουν «Οι περιπέτειες της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων» (Λιούις Κάρολ, α΄ έκδοση: 1865), με τη μικρή ηρωίδα να βυθίζεται στην κουνελότρυπα και έπειτα να αυξομειώνεται το μέγεθός της για να αντιμετωπίσει καταστάσεις. Ιστορία που έχει μεταφερθεί στον κινηματογράφο, μεταξύ άλλων από τον Τσέχο κινηματογραφιστή Γιαν Σβανκμάγιερ.
Στη λίστα και η «Πίπη Φακιδομύτη» (Άστριντ Λίντγκρεν, α΄έκδοση: 1945), ένα μικρό κορίτσι με υπερφυσικές για την ηλικία της δυνάμεις, σηκώνοντας –μεταξύ άλλων– και το άλογό της, «Ο Μικρός Πρίγκιπας» (Αντουάν Σαιντ Εξυπερύ, α΄έκδοση: 1943) με ένα αγόρι που εκκινώντας το ταξίδι του σε άλλους πλανήτες μαθαίνει για την αγάπη και τη μοναξιά, τη φιλία και την απώλεια, το συμβολισμό του τριαντάφυλλου και τη σημασία που έχει για εμάς ο χρόνος που αφιερώνουμε σε πρόσωπα που αγαπάμε.
Ένα βιβλίο για παιδιά και ενήλικες καθότι πρόκειται για αξίες που αναζητούνται σε κάθε ηλικία, ενώ, καθένας θα μπορούσε να παρομοιαστεί με έναν μικρό πρίγκιπα που στη ζωή του δεν παύει να αναζητά, και αναζητώντας μαθαίνει και αναμετράται με καταστάσεις.
Η λογοτεχνία του φανταστικού αποτελεί μέρος της λίστας, ενίοτε σε συνάρτηση με την περιπέτεια. «Το Χόμπιτ» (Τόλκιν, α' έκδοση: 1937) το γνωρίζουμε ως τον «προάγγελο», το prequel της τριλογίας «Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών» του ίδιου συγγραφέα. Κατά την ανάγνωσή του (σ.σ του «Χόμπιτ») μεταφερόμαστε στη Μέση Γη και ακολουθούμε τον πρωταγωνιστή Χόμπιτ, Μπίλμπο Μπάγκινς, τον (γκρίζο) μάγο Γκάνταλφ και τους 13 νάνους στην αποστολή διεκδίκησης του σπιτιού και του θησαυρού των νάνων.
Μια αποστολή κατά την οποία έρχονται αντιμέτωποι με δυνάμεις του αντίπαλου στρατοπέδου, ο δε Μπίλμπο Μπάγκινς είναι «ένας απίθανος, μικροσκοπικός πρωταγωνιστής σε ένα υπέροχα υλοποιημένο κόσμο» όπως αναφέρει ο εικονογράφος Τζιμ Κέι από το Ηνωμένο Βασίλειο.
Αγαπημένος ήρωας μικρών και μεγάλων, ο Χάρι Πόττερ καταλαμβάνει έκταση στη γωνία των περισσότερων βιβλιοθηκών· η σειρά αποτελείται από επτά βιβλία που καταγράφουν τη ζωή και τους κινδύνους που ξεπερνά ο μάγος Χάρι Πόττερ προκειμένου να αντιμετωπίσει τον σκοτεινό μάγο Βόλντεμορτ. Συνοδοιπόροι του Χάρι σε αυτό το ταξίδι, οι φίλοι του, Ρον και Ερμιόνη, με τη σειρά βιβλίων να πραγματεύεται, μεταξύ άλλων, τη φιλία, την αγάπη που σαν κερί φωτίζει τις δύσκολες στιγμές, τη γενναιότητα.
Στη λίστα περιλαμβάνεται το πρώτο βιβλίο της σειράς, «Ο Χάρι Πόττερ και η Φιλοσοφική Λίθος» (Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, α' έκδοση: 1997), που έχει μεταφερθεί στον κινηματογράφο όπως και τα υπόλοιπα βιβλία. Τα βιβλία φέρνουν ένα νέο είδος μαγείας, «υπάρχει λόγος που ο αγώνας του Χάρι για το καλό ενάντια στο καλό τράβηξε την προσοχή του κόσμου - είναι δημιουργικός, ευφάνταστος και απόλυτα συναρπαστικός» σημειώνει η Αμερικανίδα συγγραφέας Κάθρυν Έρσκιν.
Η περιπέτεια και η αναζήτηση συναντώνται και σε άλλα βιβλία της λίστας. Πληροφορούμαστε για το «Αστέρι του Βορρά» (Φίλιπ Πούλμαν, α' έκδοση: 1995) με πρωταγωνιστές τη Λύρα και το δαιμόνιό της σε ένα επικίνδυνο ταξίδι, στον Βορρά, προς αναζήτηση ενός φίλου που έχει απαχθεί. Για το βιβλίο «Το λιοντάρι, η μάγισσα και η ντουλάπα» (Κλάιβ Στέιπλς Λιούις, α' έκδοση: 1950), το πρώτο από τα επτά μυθιστορήματα των «Χρονικών της Νάρνια» όπου διαμέσου μιας ντουλάπας οι μαθητές μεταφέρονται σε έναν άλλο κόσμο και μετέχουν σε μια σειρά περιπετειών με το λιοντάρι Άσλαν.
Εκλαμβάνουμε την ντουλάπα ως ένα πέρασμα σε έναν άλλο κόσμο (όσοι γνωρίζουμε την ιστορία του Χάρι Πόττερ θυμόμαστε ότι και εκεί η ντουλάπα λειτουργεί ως σύνδεση ανάμεσα σε δύο χώρους). «Με την έκδοση αυτού του βιβλίου, μάθαμε ότι μπορούσαμε να εισέλθουμε σε έναν άλλο κόσμο μέσα από το πίσω μέρος μιας ντουλάπας και ο κόσμος μας δεν ήταν ποτέ πια ο ίδιος», σημειώνει η συγγραφέας Έλλεν Κούσνερ για «Το λιοντάρι, η μάγισσα και η ντουλάπα».
Η πάλη του καλού ενάντια στο κακό, του φωτός απέναντι στο σκοτάδι, συναντάται και στο βιβλίο «Το σκοτάδι ανατέλλει» (Σούζαν Κούπερ, α' έκδοση: 1973) με τον νεαρό Γουίλ Στάντον να μαθαίνει στα 11ά του γενέθλια ότι είναι ο τελευταίος από τους απογόνους του και καταλυτικό πρόσωπο στην εξουδετέρωση των δυνάμεων του Σκότους. Το εν λόγω βιβλίο «δίνει τη δυνατότητα να δούμε το σκοτάδι και το φως να δουλεύουν, μέσα από τις πράξεις των ανθρώπων στην καθημερινή ζωή, και το θάρρος να υπερασπιζόμαστε και να αγωνιζόμαστε για το φως» σημειώνει στο BBC Culture η Μ. Λέοναρντ.
Τα ζώα συναντώνται με κάθε τρόπο στη λίστα των 20 σπουδαιότερων βιβλίων. Όπως «Ο Γουίνι το αρκουδάκι» (Α. Α. Μιλν, α' έκδοση: 1926) με τις περιπέτειες του ανθρωπόμορφου αρκούδου Πουφ και των φίλων του, και «Η πολύ πεινασμένη κάμπια» (Έρικ Καρλ, α' έκδοση: 1969) που καταναλώνει λιχουδιές έως ότου μεταμορφωθεί σε πεταλούδα. Η πείνα της αποτυπώνεται και στην έκδοση του βιβλίου, στις σελίδες του οποίου υπάρχουν ακόμη και τρύπες ώστε να αναπαρίσταται ακόμη και το μάσημα της καμπίνας μέσα στο βιβλίο.
Ένα ακόμη ζωάκι που συναντάμε, είναι η αράχνη. Ονομάζεται Σαρλότ και είναι η πρωταγωνίστρια στο βιβλίο «Ο Ιστός της Σαρλότ» (Ε. Μπ. Γουάιτ, α' έκδοση: 1952) που αναφέρεται στη δύναμη της φιλίας αλλά και θίγει ερωτήματα για τη ζωή και το θάνατο. Η Σαρλότ πλέκει στον ιστό της μηνύματα αλλά και εγκωμιάσεις για τον φίλο της, το γουρουνάκι Γουίλμπορ, ώστε να πείσει τον αγρότη να τον αφήσει να ζήσει.
Η «Άννα των πράσινων μύλων» (Λούσι Μοντ Μοντγκόμερι, α' έκδοση: 1908) μας μιλά για την 11χρονη ορφανή Άνν Σίρλεϋ που καταλήγει να ζει σε μια φάρμα κατόπιν υιοθεσίας της -μόνο που ήθελαν να υιοθετήσουν ένα αγόρι. «Ξεροκέφαλη, ατρόμητη και εξαιρετικά έξυπνη, η Ανν είναι μια φιγούρα με την οποία οι νεαροί αναγνώστες έχουν ταυτιστεί ανά τους αιώνες, για τον τρόπο με τον οποίο εκμεταλλεύεται τα πάντα στη ζωή της, κάνοντας λάθη αλλά αποκτώντας δύναμη και ωριμότητα.
Το graphic novel «Η άφιξη» (Σάουν Ταν, α' έκδοση: 2006) πραγματεύεται «τη μετανάστευση και την προσφυγιά –το φόβο, τον πόνο, τη μοναξιά, το άγχος, την ξενιτιά, την ελπίδα, τα κάθε είδους εμπόδια– με ένα ισχυρό τρόπο, συμπεριλαμβανομένου του μαγικού ρεαλισμού», υπογραμμίζει η συγγραφέας Μέλανι Ραμνταρσάν Μπολντ, λέκτορας παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης.
Σε γυναικείο κοινό απευθύνεται κυρίως το παιδικό μυθιστόρημα «Μικρές κυρίες» (Λουίζα Μέι Άλκοτ, α' έκδοση: 1869) ξετυλίγοντας την ιστορία των αδερφών Μαρτς –κάθε μια από τις οποίες διαφορετική και δυναμική στο δρόμο που επιλέγει να ακολουθήσει.
«Ένα γνήσιο κλασικό έργο που διατρέχει την εκδοτική και κινηματογραφική ιστορία. Ισχυρές γυναίκες που τα καταφέρνουν στο σπίτι τους σε συνθήκες (εμφυλίου) πολέμου. [...] Παρά το πολεμικό σκηνικό, οι άνδρες και οι γυναίκες αποδεικνύονται ενσυναίσθητοι και στοργικοί, ενώ οι γυναίκες θαρραλέες και δυνατές. Η ζωή είναι απρόβλεπτη», σημειώνει σχετικά η ομότιμη καθηγήτριας παιδικής λογοτεχνίας (Πανεπιστήμιο Newcastle), Κίμπερλεϋ Ρέινολντς.
Δύο ακόμη μικρές σε ηλικία αλλά δυνατές γυναίκες συναντάμε σε τίτλους βιβλίων της λίστας. Ο λόγος για τη «Ματίλντα» (Ρόαλντ Νταλ, α' έκδοση: 1988), ένα μικρό κορίτσι που με τη βοήθεια της καθηγήτριάς της, Μιςς Χάνι, ανακαλύπτει τις κρυφές της δυνάμεις και αντιμετωπίζει όσους την καταπιέζουν, μεταξύ αυτών και την αυστηρή διευθύντριά της.
Όπως και για την «Χάιντι» (Γιοχάνα Σπίρι, α' έκδοση: 1880) το κλασικό έργο με τη μικρή ηρωίδα που ζει στις Άλπεις με τον παππού της και αναπτύσσει δεσμούς φιλίας με την Κλάρα. Το δωμάτιο στη σοφίτα μπορεί να ιδωθεί ως τρόπον τινά διαφυγή, γεννάται επίσης η επιθυμία διαμονής σε ένα τέτοιο δωμάτιο, με θέα το νυχτερινό ουρανό.
Ένα βιβλίο που επίσης βρίσκεται στη λίστα και μας συναρπάζει είναι «Ο Τσάρλι και το εργοστάσιο σοκολάτας» (Ρόαλντ Νταλ, α' έκδοση: 1964) καλώντας κάθε αναγνώστη να μυρίσει νοητά τη σοκολάτα που αναβλύζει από τις σελίδες, να γνωρίσει και εν τέλει να συμπαθήσει τη δυαδική προσωπικότητα του εργιοστασιάρχη και δημιουργό σοκολάτας, Γουίλι Γουόνκα, καθότι καθένας είναι μοναδικός.
Θα μπορούσε να λεχθεί ότι τα στάδια δημιουργίας της σοκολάτας λειτουργούν μεταφορικά ως τα πολλαπλά στρώματα που ξετυλίγονται προκειμένου να γνωρίσουμε τα συστατικά της προσωπικότητας του εκάστοτε άλλου.
Πολλαπλών επιπέδων έχει χαρακτηριστεί από τους κριτικούς το παιδικό βιβλίο «Καληνύχτα στο φεγγάρι» (Μάργκαρετ Γουάιζ Μπράουν, α΄έκδοση: 1947) με κεντρικό πρόσωπο ένα λαγουδάκι που προτού κοιμηθεί, καληνυχτίζει τα αντικείμενα και τα πλάσματα του υπνοδωματίου του.
«Έμβυα και άψυχα αντικείμενα παίζουν εξίσου ζωτικό ρόλο στον κόσμο του μικρού παιδιού» λέει η συγγραφέας Παμ Ντιξ, και η Γεωργία Γρίλλι από το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια προσθέτει ότι είναι «ένα φαινομενικά απλό, αλλά βαθιά έντονο βιβλίο για το θάρρος που χρειάζεται για να κλείσει κανείς τα μάτια του όταν είναι σκοτεινά».
Αν μη τι άλλο, είθισται στα παιδιά να γίνεται –προτού κοιμηθούν– ανάγνωση παραμυθιών από τους γονείς. Έπειτα, τα ίδια τα παιδιά ανατρέχουν στις σελίδες ενός βιβλίου, προκειμένου να κοιμηθούν πιο εύκολα και με έναν διαφορετικό κόσμο από εκείνον της καθημερινότητας. Από τους αγαπημένους παραμυθάδες και στον οποίο έχουμε ανατρέξει είναι ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, τα «Παραμύθια» (α΄έκδοση: 1827) του οποίου δεν θα μπορούσαν να λείπουν από τη λίστα.
Από «Τα καινούρια ρούχα του αυτοκράτορα» έως «Το ασχημόπαπο», τα παραμύθια του Δανού συγγραφέα ναι μεν μας μεταφέρουν σε μαγικούς κόσμους, μας διδάσκουν, δε, για ανθρώπινες αξίες όπως η αγάπη, η ειλικρίνεια και η καλοσύνη. Εφοδιάζοντας τις ψυχές των παιδιών με όσα χρειάζονται για την υγιή τους ανάπτυξη αλλά και για να μπορέσουν στη συνέχεια να τα μεταδώσουν στον περίγυρό τους.
Πηγή: liberal
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου