Ήταν 2006· μια άλλη εποχή. Σύμφωνα με το περιοδικό People, ο Τζορτζ Κλούνεϊ ήταν ο πιο σέξι άνδρας της χρονιάς. Η Αντζελίνα Τζολί και ο Μπραντ Πιτ έφεραν στον κόσμο το πρώτο τους παιδί. Τα ραδιόφωνα έπαιζαν ασταμάτητα το Irreplaceable της Μπιγιονσέ. Οι Πειρατές της Καραϊβικής σημείωναν ρεκόρ εισιτηρίων στους κινηματογράφους. Ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ «άνοιξε» το Facebook στο ευρύτερο κοινό. Τα κινητά μας είχαν περιορισμένες δυνατότητες και το Ίντερνετ ήταν αργό.
Εκείνη τη χρονιά συνέβη όμως και κάτι ακόμα, που μπορεί τότε να φαινόταν ασήμαντο, αλλά η επιρροή που θα είχε στο μέλλον θα ήταν ασύλληπτη. Τον Νοέμβριο εκείνης της χρονιάς, και για να είμαστε πιο ακριβείς στις 16 Νοεμβρίου, η Πάρις Χίλτον και η Μπρίτνεϊ Σπίαρς είχαν βγει στο Λος Άντζελες. Ήπιαν μερικά ποτά, πιθανόν η Μπρίτνεϊ να έλεγε στην Πάρις τα ζόρια που πέρναγε εκείνη την περίοδο και στο τέλος της βραδιάς να είπαν: «Δεν βγάζουμε και μια φωτογραφία;». Η Πάρις γύρισε την κάμερα ανάποδα, έκανε κλικ και τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Μπορεί τα πράγματα να μην έγιναν ακριβώς έτσι, αλλά επί του τεχνικού ζητήματος σίγουρα αυτή η περιγραφή δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα. Έντεκα χρόνια μετά, η Πάρις θα ανακοίνωνε στους ακολούθους της στο Twitter πως η ίδια και η Μπρίτνεϊ εφηύραν τη σέλφι, δημοσιεύοντας μάλιστα την εν λόγω φωτογραφία. Το Ίντερνετ διαφωνεί – τα εύσημα τα αποδίδουν (με αποδεικτικά στοιχεία) από τον Βίνσεντ βαν Γκογκ μέχρι την Τζάκι Κένεντι. Ακόμα και αν η σέλφι της Πάρις δεν ήταν η πρώτη, σίγουρα ήταν αυτή που έχει τα περισσότερα #iconicvibes, όπως θα έλεγε κανείς στην καθομιλουμένη του διαδικτύου.
Παρά το γεγονός ότι έχουν περάσει σχεδόν δέκα χρόνια από τότε που το λεξικό της Οξφόρδης ανακοίνωσε τη σέλφι ως λέξη της χρονιάς, η δημοτικότητά της δεν φαίνεται να μειώνεται. Σύμφωνα με στοιχεία από μια πρόσφατη δημοσκόπηση της εταιρείας Luster, ο μέσος νεαρός ενήλικας περνάει 54 ώρες τον χρόνο τραβώντας σέλφι, ενώ σύμφωνα με στοιχεία του Phototutorial εκτιμάται ότι εντός του 2022 δημιουργούνταν 92 εκατομμύρια σέλφι ημερησίως. Πριν από λίγες μέρες, ακόμα και μια καφετιά αρκούδα στο Κολοράντο με μια κάμερα παρατήρησης άγριας ζωής τράβηξε 400 σέλφι μέσα σε ένα βράδυ! Είναι σαφές πως οι σέλφι έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι του λεξιλογίου μας αλλά και της καθημερινότητάς μας. Συχνά τείνουμε να τις υποτιμάμε και να τις υποβιβάζουμε εντελώς απλουστευτικά σε φωτογραφική έκφραση εγωπάθειας. Η Αλίσια Έλερ στο βιβλίο της The Selfie Generation προσεγγίζει τις σέλφι ως εξής: «Οι σέλφι είναι ουσιαστικό, ρήμα, καλούπι, πράξη, αισθητική και η ενσάρκωση της εφηβείας, της κουλτούρας των σελέμπριτι και των συνθηκών υπό παρακολούθηση στις οποίες ζούμε». Είναι μια σέλφι, τελικά, απλώς μια σέλφι;
Η ΣΕΛΦΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΘΡΕΦΤΗ
Ο πύργος του Άιφελ είναι ο πιο διάσημος προορισμός για σέλφι. Οι γυναίκες βγάζουν περισσότερες σέλφι από τους άνδρες, αλλά, όταν οι άνδρες πατήσουν τα τριάντα, βγάζουν περισσότερες από τις γυναίκες. Η Ασία και η Νότια Αμερική είναι οι περιοχές όπου θα συναντήσει κανείς τα περισσότερα χαμόγελα σε σέλφι, ενώ οι άνδρες της Ανατολικής Ευρώπης χαμογελάνε λιγότερο από άλλους λαούς στις σέλφι τους. Αυτά είναι μερικά στοιχεία που έχουν προκύψει κατά καιρούς από διάφορες έρευνες σχετικά με τις σέλφι. Ίσως τα παραπάνω να είναι πράγματα που μένουν σταθερά προς το παρόν, αλλά αυτή η μορφή αυτοέκφρασης δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη από τάσεις. Ο τρόπος που βγάζουμε σέλφι αλλάζει συνεχώς. Το duckface –ένας μορφασμός που στοχεύει στο να τονίσει τα χείλη– ήταν μια κίνηση που έχει ταυτιστεί αρκετά με τις σέλφι, όπως και η χρήση selfie stick, ενώ κατά καιρούς τις έχουμε εμπλουτίσει με ψηφιακά αυτάκια ή μουστάκια ζώων. Το 2022, όμως, γεννήθηκαν μερικές ακόμα τάσεις.
Η Τζούλια Χέρζινγκ, μια κοπέλα από τη Νέα Υόρκη, όταν αγόρασε το iPhone 12 Pro, ανακάλυψε πως ο υπερ-ευρυγώνιος φακός μπορούσε να τραβήξει «περίεργες» σέλφι, που δεν θα τις έλεγε κανείς ιδιαίτερα κολακευτικές, τις λεγόμενες 0.5 σέλφι. Μετά από αυτήν, παραμορφωμένες σέλφι κατέκλυσαν τα σόσιαλ. Στην προσπάθεια να ακολουθήσουν αυτή τη διαστρεβλωμένη αισθητική με έναν πιο ψαγμένο τρόπο, μερικοί τραβάνε φωτογραφίες μέσα από παραβολικούς καθρέφτες δρόμου. Μάλιστα, το συγκεκριμένο τρεντ έλαβε τόσο μεγάλες διαστάσεις, που παρατηρήθηκε αύξηση στις πωλήσεις του συγκεκριμένου προϊόντος. «Νόμιζα ότι οι άνθρωποι άρχισαν να ενδιαφέρονται για την ασφάλειά τους και της οικογένειάς τους», δηλώνει στους New York Times ο Στυλιανός Πέππας, διευθυντής της SNS Safety Ltd, μιας εταιρείας με προϊόντα κυκλοφορίας και στάθμευσης στο Λονδίνο. Γιατί όμως αυτό το τρεντ έχει τόσο μεγάλη απήχηση; «Το να φωτογραφίζεις μια παραμορφωμένη εικόνα του εαυτού σου μέσα από έναν καθρέφτη ή μέσα από την οθόνη του iPhone σου είναι μια πράξη διεκδίκησης και εξέγερσης», λέει η Άλι Ρόουμποτομ στους New York Times, συγγραφέας του Aesthetica, ενός μυθιστορήματος για μια influencer που προσπαθεί να ανατρέψει τις πλαστικές που έχει κάνει. Μπορεί μια σέλφι να είναι η προσπάθεια μιας ολόκληρης γενιάς να δηλώσει την αγανάκτησή της;
SELFIE DYSMORPHIA
Tο να βγάζεις τον εαυτό σου φωτογραφία μέσα από έναν παραβολικό φακό μπορεί να μην ενέχει απαραίτητα κάποιον σημαντικό κίνδυνο, αλλά στο όνομα μιας σέλφι έχουν προκληθεί σημαντικά ατυχήματα. Μόλις τον περασμένο μήνα, ένας 18χρονος από την Ουαλία έπεσε στο κενό μπροστά στα μάτια των φίλων του όταν πήγε να βγάλει μια σέλφι. Κάθε χρόνο περίπου 43 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους καθώς βγάζουν μια σέλφι – πενταπλάσιος αριθμός από αυτούς που σκοτώνονται από επιθέσεις καρχαριών. Δεν εξαντλείται εκεί, όμως, η επικινδυνότητα των σέλφι. Το κόψε-ράψε που μπορεί κάποιος να κάνει στις φωτογραφίες του φαίνεται ότι μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στο πώς αντιλαμβανόμαστε την εικόνα του σώματός μας. Σύμφωνα με το αμερικανικό επιστημονικό περιοδικό JAMA Facial Plastic Surgery, οι φιλτραρισμένες εικόνες που «θολώνουν τη γραμμή μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας» μπορούν να προκαλέσουν δυσμορφική διαταραχή του σώματος, μια κατάσταση ψυχικής υγείας κατά την οποία οι άνθρωποι παγιδεύονται σε φαντασιακά ελαττώματα της εμφάνισής τους. Ο πλαστικός χειρουργός Τίχιον Έσο το αποκαλεί selfie dysmorphia. Οι ασθενείς, αντί να έρχονται στο ιατρείο με μια φωτογραφία κάποιου σελέμπριτι στον οποίο θέλουν να μοιάσουν, φέρνουν πια μια «φτιαγμένη» εικόνα του εαυτού τους.
Αυτή η συνθήκη λαμβάνει τρομακτικές διαστάσεις αν λάβουμε υπόψη μας και τα αποτελέσματα της έρευνας που έγινε στην Ελλάδα τον περασμένο Μάιο για τις ανάγκες της καμπάνιας της Dove Reverse Selfie: το 93% των κοριτσιών (14-17 ετών) θα χρησιμοποιούσαν φίλτρα στη σέλφι τους που θα τις έκαναν να φαίνονται πιο όμορφες, το 67% των κοριτσιών (10-13 ετών) έχουν ήδη εφαρμόσει κάποιο φίλτρο για να αλλάξουν τον τρόπο εμφάνισής τους στις φωτογραφίες και το 76% των κοριτσιών (14-17 ετών) προτιμούν την επεξεργασμένη εικόνα τους στις φωτογραφίες σε σχέση με τη μη επεξεργασμένη. Γενικά, υποστηρίζεται πως η ενασχόληση με τις σέλφι οδηγεί σε αρνητικά συναισθήματα όσον αφορά την εικόνα του σώματός μας και σε αυτο-αντικειμενοποίηση –η εμφάνιση έχει τον ύψιστο ρόλο σε σχέση με άλλες ικανότητες του ατόμου–, ενώ παραδόξως η συχνότητα με την οποία κάποιος ανεβάζει σέλφι είναι ανάλογη με την αυτοεκτίμησή του. Αν και ο ναρκισσισμός είναι μια λέξη που χρησιμοποιείται αρκετές φορές κολλητά με τη λέξη «σέλφι», η επιστήμη φαίνεται να μην έχει την ίδια άποψη, μάλλον το αντίθετο. Τα κίνητρά μας όσον αφορά την ανάρτηση μιας σέλφι έχουν να κάνουν περισσότερο με τον κοινωνικό ανταγωνισμό, την ανάγκη για αποδοχή από το περιβάλλον μας και την ανάγκη μας να τραβήξουμε την προσοχή πάνω μας.
Όταν παίρνουμε λάικ, ακόμα και ο εγκέφαλός μας το αντιλαμβάνεται ως επιβράβευση (έρευνα στο Social Cognitive and Affective Neuroscience). Είναι η προσπάθειά μας να δημιουργήσουμε μια ταυτότητα και να δείξουμε ποιοι πραγματικά είμαστε ή ποιοι πιστεύουμε ότι είμαστε ή ποιοι θέλουμε να γίνουμε. Αυτά τα κίνητρα βάζουν σε ένα άλλο πλαίσιο το γεγονός ότι κάποιος παίζει τη ζωή του κορώνα-γράμματα για να βγάλει μια σέλφι πάνω σε ένα βουνό.
ΣΕΛΦΙ = ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ;
Όποιος έχει δει επεισόδια από το Modern Family θα θυμάται ότι η Χέιλι, η μεγαλύτερη έφηβη κόρη της οικογένειας Ντάνφι, έκανε συνεχώς αναρτήσεις στα σόσιαλ. Στο επεισόδιο Connection Lost, μάλιστα, η μητέρα της, Κλερ, δεν μπορούσε να τη βρει στο τηλέφωνο και προσπάθησε μέσα από τις αναρτήσεις και τις σέλφι της στα σόσιαλ να καταλάβει τι κάνει και πού βρίσκεται. Η Χέιλι δεν ήταν καλή μαθήτρια, έμπλεκε συνεχώς σε μπελάδες, την απασχολούσε κυρίως η εμφάνισή της και τι ρούχα θα αγοράσει και οι σχέσεις της με τα αγόρια ήταν το κύριο θέμα στην ιστορία του χαρακτήρα της. Η αδερφή της από την άλλη, Άλεξ, ήταν πρώτη μαθήτρια (φορούσε και γυαλιά άλλωστε), με άποψη επί πολιτικών και κοινωνικών θεμάτων και με ιδιαίτερη ευαισθησία σε θέματα φεμινισμού. Καταλαβαίνετε; Στις περισσότερες αναφορές της ποπ κουλτούρας για αναρτήσεις και σέλφι, το υποκείμενο ήταν μια στερεοτυπική μπίμπο καρικατούρα. Από μια άλλη οπτική, όμως, μια σέλφι είναι η απόλυτη πράξη φεμινισμού. Κείμενο αναρτημένο στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Στάνφορντ υποστηρίζει πως η δημοσίευση φωτογραφίας μιας «κανονικής» γυναίκας από την ίδια, που η εικόνα της δεν έχει χειραφετηθεί από το ανδρικό βλέμμα, διευρύνει τις απεικονίσεις που έχουμε για τη γυναικεία φιγούρα στη δημόσια σφαίρα. Οι selfie-feminists, όπως λέγονται, πιστεύουν ότι, απορρίπτοντας τις τρέχουσες νόρμες, δηλαδή την ντροπή, τη συστολή και την έκθεση του εαυτού τους, ιδίως μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης όπως το Ίνσταγκραμ, μπορούν να απελευθερωθούν από την πατριαρχική κουλτούρα και τα υπάρχοντα στερεότυπα.
Οι σέλφι επηρεάζουν και τον τρόπο με τον οποίο φλερτάρουμε, αλλά και το πώς ερωτευόμαστε. Πόσω μάλλον όταν αυτό σήμερα ως επί το πλείστον συμβαίνει μέσα από εφαρμογές γνωριμιών ή ακόμα και μέσα από το Ίνσταγκραμ. Η εξελικτική ψυχολογία υποστηρίζει πως βρίσκουμε κάποιον ελκυστικό επειδή θα αυξήσει τις πιθανότητες αναπαραγωγής αλλά και επιβίωσής μας. Μπορεί να μην τσακωνόμαστε με ρόπαλα για να κερδίσουμε το ταίρι μας, αλλά μάλλον δεν είμαστε και πολύ μακριά· τουλάχιστον όσον αφορά τον τρόπο που λειτουργούμε. Μια έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Φλόριντα έδειξε ότι τραβάμε σέλφι από συγκεκριμένη γωνία για να δηλώσουμε υποταγή ή κυριαρχία. Όταν οι άνδρες απευθύνονται σε άλλους άνδρες, τραβάνε τις σέλφι τους από κάτω για να δείχνουν πιο κυριαρχικοί, ενώ, όταν απευθύνονται σε γυναίκες, τραβάνε τις σέλφι τους από την ευθεία για να δείξουν στήριξη. Οι γυναίκες αντίστοιχα, όταν απευθύνονται σε άνδρες, τραβάνε τις σέλφι τους από πάνω για να δηλώσουν τη διάθεσή τους για υποταγή, ενώ και αυτές όταν απευθύνονται σε γυναίκες, βγάζουν τις σέλφι τους από την ευθεία για να δηλώσουν επίσης υποστήριξη. Οι ερευνητές, βέβαια, πρόσθεσαν ότι το γεγονός ότι οι γυναίκες τραβάνε τις φωτογραφίες τους από ψηλά μπορεί να οφείλεται στο ότι αυτή η γωνία είναι πιο κολακευτική και «κρύβει» σημεία που εκλαμβάνονται ως ατέλειες, που επίσης είναι θελκτικές ποιότητες όταν ψάχνεις κάποιον σύντροφο για αναπαραγωγή.
Ανάλυση σε 22 εκατομμύρια προφίλ από εφαρμογές γνωριμιών έδειξε πως οι νεότεροι άνδρες φωτογραφίζονται με κατοικίδια ή όπλα, ή την ώρα που κάνουν κάποια αθλητική δραστηριότητα, ενώ μεγαλύτεροι άνδρες φωτογραφίζονται με αξεσουάρ πολυτελείας, όπως γιοτ, μηχανές και σαμπάνιες. Οι νεότερες γυναίκες δείχνουν περισσότερο το σώμα τους (π.χ. φωτογραφίες με μαγιό) ή φωτογραφίζονται σε κάποιο ελκυστικό ή εξωτικό φόντο, ενώ γυναίκες μεγαλύτερες σε ηλικία φωτογραφίζονται επίσης παρέα με αξεσουάρ πολυτελείας, όπως ακριβές τσάντες και ρούχα. Αν υποθέσουμε ότι στο παρόν, αλλά ακόμα περισσότερο στο μέλλον, οι προσωπικές μας γνωριμίες θα γίνονται μέσω του διαδικτύου, μήπως η αναπαραγωγή μας –ή αν θέλετε η ερωτική μας ζωή– θα κρίνεται από το πόσο καλές σέλφι βγάζουμε;
ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΤΑΣΗ: METAVERSE
Στο βιβλίο του Notes to Selfie, ο Τζον Μακ αναρωτιέται: «Είμαστε ακόμα άνθρωποι ή κάποια μορφή άβαταρ κάποιου περασμένου εαυτού;». ΟΚ, ίσως είναι νωρίς ακόμα να δώσουμε μια θετική απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα, αλλά μήπως ο Μακ θέτει ένα εύλογο ερώτημα; Μήπως οι σέλφι μάς προετοιμάζουν για το Metaverse; Λόγω των εξελίξεων του Ίνσταγκραμ, οι σέλφι συγκλίνουν όλο και περισσότερο με τα άβαταρ. Για παράδειγμα, συνηθίζαμε να βγάζουμε μια σέλφι που θα έπρεπε να συμμορφώνεται με τα πρότυπα ομορφιάς της φυσικής πραγματικότητας. Σήμερα, η πλατφόρμα περιέχει περισσότερα (διαδραστικά) εργαλεία, ένα παράδειγμα των οποίων αποτελούν τα φίλτρα προσώπου AR, τα οποία δεν χρησιμεύουν πλέον μόνο για την επίτευξη της αισθητικά τέλειας εικόνας, αλλά βοηθούν επίσης στη δημιουργία φουτουριστικών ή σουρεαλιστικών εικόνων του εαυτού. Η πλατφόρμα μετατοπίζεται από ένα μέσο μέσω του οποίου παρουσιάζουμε μια εικόνα του εαυτού μας, σε μια πύλη εισόδου σε έναν εικονικό κόσμο. Η σέλφι είναι η προϊστορική μορφή των άβαταρ, ό,τι είναι το σταθερό τηλέφωνο για τα smartphones. Μέσα από μια σέλφι μπορούμε να επικοινωνήσουμε πλήθος πληροφοριών, ακόμα και χωρίς τη διαδραστικότητα των άβαταρ, αλλά και η ενασχόλησή μας με τη διαδικασία έχει επιδραστικό χαρακτήρα στη ζωή μας. Άρα μάλλον είναι αφελές να πιστεύουμε ότι μια σέλφι είναι απλώς μια σέλφι.
Πηγή: Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου