Οι άνθρωποι εκφράζουν σκέψεις χρησιμοποιώντας γλώσσα για δεκάδες (ή ίσως εκατοντάδες) χιλιάδες χρόνια. Είναι χαρακτηριστικό του είδους μας –σε τέτοιο βαθμό, μάλιστα, που οι επιστήμονες υπέθεσαν κάποτε ότι η ικανότητα των ανθρώπων για γλώσσα ήταν η βασική διαφορά μεταξύ μας και των άλλων ζώων. Και αναρωτιόμασταν ο ένας για τις σκέψεις του άλλου για όσο καιρό μπορούσαμε να μιλήσουμε για αυτές.
«Η ερώτηση "τι σκέφτεσαι;" είναι, νομίζω, τόσο παλιά όσο και η ανθρωπότητα», δήλωσε στο Live Science ο Ράσελ Χέρλμπουρτ, ερευνητής ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Νεβάδα του Λας Βέγκας που μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι διατυπώνουν σκέψεις. Πώς όμως οι επιστήμονες μελετούν τη σχέση σκέψης και γλώσσας; Και είναι δυνατόν να σκεφτόμαστε χωρίς λόγια;
Η απάντηση, παραδόξως, είναι ναι, όπως προκύπτει από έρευνα πολλών δεκαετιών. Οι μελέτες του Χέρλμπουρτ, για παράδειγμα, έχουν δείξει ότι μερικοί άνθρωποι δεν κάνουν εσωτερικούς μονολόγους – δηλαδή δεν μιλούν στον εαυτό τους στο κεφάλι τους, ανέφερε σε προηγούμενο δημοσίευμα το Live Science. Και άλλες έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι δεν χρησιμοποιούν τις γλωσσικές περιοχές του εγκεφάλου τους όταν εργάζονται σε λογικά προβλήματα χωρίς λέξεις.
Για δεκαετίες, ωστόσο, οι επιστήμονες πίστευαν ότι η απάντηση ήταν αρνητική - ότι η έξυπνη σκέψη ήταν συνυφασμένη με την ικανότητά μας να σχηματίζουμε προτάσεις.
«Ένας σημαντικός ισχυρισμός είναι ότι η γλώσσα ουσιαστικά μας επέτρεψε να κάνουμε πιο σύνθετες σκέψεις», είπε στο Live Science η Εβελίνα Φεντορένκο, νευροεπιστήμονας και ερευνήτρια στο Ινστιτούτο McGovern του MIT.Αυτή η ιδέα υποστηρίχθηκε από θρυλικούς γλωσσολόγους όπως ο Νόαμ Τσόμσκι και ο Τζέρι Φόντορ στα μέσα του 20ού αιώνα, αλλά έχει αρχίσει να απορρίπτεται τα πιο πρόσφατα χρόνια (βλ σχετικά το δημοσίευμα στο Scientific American)
Νέα στοιχεία ώθησαν τους ερευνητές να επανεξετάσουν τις παλιές τους υποθέσεις σχετικά με το πώς σκεφτόμαστε και τι ρόλο παίζει η γλώσσα στη διαδικασία.
Η «μη συμβολική σκέψη» είναι ένας τύπος γνωστικής διαδικασίας που συμβαίνει χωρίς τη χρήση λέξεων. Ο Χέρλμπουρτ και ένας συνάδελφός του επινόησαν τον όρο το 2008 στο περιοδικό Consciousness and Cognition, μετά από δεκαετίες ερευνών για να επαληθεύσουν ότι ήταν πραγματικό φαινόμενο, είπε ο Χέρλμπουρτ.
Η μελέτη της γλώσσας και της γνώσης είναι εμφανώς δύσκολη, εν μέρει επειδή είναι πραγματικά δύσκολο να περιγραφεί. «Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τις ίδιες λέξεις για να περιγράψουν πολύ διαφορετικές εσωτερικές εμπειρίες», είπε ο Χέρλμπουρτ. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει παρόμοιες λέξεις για να αφηγηθεί μια οπτική σκέψη για μια παρέλαση ροζ ελεφάντων, όπως θα έκανε για να περιγράψει τον εσωτερικό μονόλογό τους που δεν είναι οπτικός, με επίκεντρο τον ροζ ελέφαντα.
Ένα άλλο ζήτημα είναι ότι μπορεί να είναι δύσκολο να αναγνωρίσουμε εξαρχής τη σκέψη χωρίς γλώσσα. «Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν γνωρίζουν ότι εμπλέκονται σε μη συμβολική σκέψη», είπε ο Χέρλμπουρτ, «ακόμα και οι άνθρωποι που ασχολούνται συχνά με αυτήν».
Και επειδή οι άνθρωποι είμαστε “παγιδευμένοι” στις δικές μας σκέψεις και δεν μπορούν να έχουν άμεση πρόσβαση στο μυαλό των άλλων, μπορεί να είναι δελεαστικό να υποθέσουμε ότι οι διαδικασίες σκέψης που συμβαίνουν μέσα στο κεφάλι μας είναι καθολικές.
Ωστόσο, ορισμένα εργαστήρια, όπως αυτό της Φεντορένκο, αναπτύσσουν καλύτερους τρόπους για να παρατηρήσουν και να μετρήσουν τη σύνδεση μεταξύ γλώσσας και σκέψης. Οι σύγχρονες τεχνολογίες όπως η λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) και η μικροσκοπία δίνουν στους ερευνητές μια αρκετά καλή εικόνα για το ποια μέρη του ανθρώπινου εγκεφάλου αντιστοιχούν σε διαφορετικές λειτουργίες. Για παράδειγμα, οι επιστήμονες γνωρίζουν τώρα ότι η παρεγκεφαλίδα ελέγχει την ισορροπία και τη στάση του σώματος, ενώ ο ινιακός λοβός χειρίζεται την περισσότερη οπτική επεξεργασία. Και μέσα σε αυτούς τους λοβούς, οι νευροεπιστήμονες μπόρεσαν να προσεγγίσουν και να χαρτογραφήσουν πιο συγκεκριμένες λειτουργικές περιοχές που σχετίζονται με πράγματα όπως η μακροπρόθεσμη μνήμη, ο χωρικός συλλογισμός και η ομιλία.
Η έρευνα της Φεντορένκο λαμβάνει υπόψη τέτοιους εγκεφαλικούς χάρτες και προσθέτει ένα ενεργό συστατικό.
«Εάν η γλώσσα είναι κρίσιμη για τη συλλογιστική, τότε θα πρέπει να υπάρχει κάποια επικάλυψη στους νευρικούς πόρους όταν ασχολείστε με τη λογική», υπέθεσε. Με άλλα λόγια, εάν η γλώσσα είναι απαραίτητη για τη σκέψη, οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη γλωσσική επεξεργασία θα πρέπει να ανάβουν κάθε φορά που κάποιος χρησιμοποιεί τη λογική για να καταλάβει ένα πρόβλημα.
Για να ελέγξουν αυτόν τον ισχυρισμό, αυτή και η ομάδα της διεξήγαγαν μια μελέτη στην οποία έδωσαν στους συμμετέχοντες ένα λογικό πρόβλημα χωρίς λέξεις προς επίλυση, όπως ένα παζλ, sudoku ή λίγη άλγεβρα. Στη συνέχεια, οι ερευνητές σάρωσαν τον εγκέφαλο αυτών των ανθρώπων χρησιμοποιώντας μια μηχανή fMRI καθώς επεξεργάζονταν το παζλ. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι περιοχές του εγκεφάλου των συμμετεχόντων που σχετίζονται με τη γλώσσα δεν “άναβαν” καθώς έλυναν τα προβλήματα. Δηλαδή, συλλογίζονταν χωρίς λόγια.
Έρευνες όπως της Φεντορένκο, του Χέρλμπουρτ και άλλων δείχνουν ότι η γλώσσα δεν είναι απαραίτητη για την ανθρώπινη γνώση, κάτι που είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα για την κατανόηση ορισμένων νευρολογικών καταστάσεων, όπως η αφασία. «Μπορείτε να αφαιρέσετε το γλωσσικό σύστημα και πολλά από τα συλλογιστικά μπορούν να προχωρήσουν μια χαρά», είπε η Φεντορένκο. Ωστόσο, «αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα ήταν πιο εύκολο με τη γλώσσα», σημείωσε.
Απόδοση του άρθρου Can we think without using language? της Joanna Thompson
Ευλαμπία Αγγέλου
Ανεξάρτητη ερευνήτρια
Διερμηνέας Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου