Πριν λίγες μέρες κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΒΗΤΑ το νέο βιβλίο του πανεπιστημιακού, γιατρού, λαογράφου και συγγραφέα Γεράσιμου Ρηγάτου. Τα θέματα των βιβλίων του (το παλαιότερο εκδομένο ήδη από 40 και πλέον χρόνια) κινούνται σταθερά ανάμεσα σε δύο άξονες: Ο ένας δείχνει την κατεύθυνση της υγείας (ή της νόσου), της Ιατρικής Επιστήμης, των θεραπειών, των γιατρών κλπ. Ο δεύτερος προσεγγίζει τα θέματα αυτά από τη σκοπιά της Λογοτεχνίας, της Ιστορίας, της Φιλοσοφίας, της Ηθικής και γενικότερα των ανθρωπιστικών επιστημών. Αυτή η μίξη των δύο φαινομενικά αφισταμένων κλάδων, στην πραγματικότητα φέρνει πολύ κοντά τα δύο αντικείμενα. Γι’ αυτό και σήμερα η σύζευξη αυτή των δύο αντιλήψεων αποτελεί διδακτικό αντικείμενο στα εγκυρότερα Πανεπιστήμια της Ευρώπης και των ΗΠΑ.
Το νεότερο βιβλίο του Ρηγάτου που παρουσιάζουμε σήμερα έχει τον τίτλο «Λογοτέχνες με ψυχική νόσο και εγκλεισμό» και κοσμείται με πέντε εκφραστικές προσωπογραφίες του γλύπτη-ομότιμου Καθηγητή της ΑΣΚΤ Θεόδωρου Παπαγιάννη. Συζητούμε για το βιβλίο με τον συγγραφέα του Γεράσιμο Ρηγάτο. #livemedianews
- Ποιοι Λογοτέχνες;
Αρχίζουμε με τον Γεώργιο Βιζυηνό (1849-1896), με σπουδές Ψυχολογίας στη Γερμανία και ήδη ευαισθητοποιημένο στον «παράγοντα Ψ» των νοσημάτων, με διάφορους σχετικούς προβληματισμούς. Ο φίλος του «αφηγητή», ο Πασχάλης, ερωτευμένος με την όμορφη, ευαίσθητη και καλλιεργημένη Κλάρα, κατά την περιγραφή έγκλειστη στο ψυχιατρείο, όπου τον περιμένει να βγάλει από τη γη πολύτιμους λίθους για το γαμήλιο δώρο της. Η ζωή παίζει με τον Βιζυηνό αργότερα, όταν ερωτευμένος με την ανήλικη μουσικό Μπετίνα, της υπόσχεται ολόκληρο μεταλλείο χρυσού, ενώ ήδη χάνει τη λογική του από χρόνιο νόσημα της εποχής. Ποιήματά του γραμμένα κατά την περίοδο του εγκλεισμού του παρουσιάζονται και σχολιάζονται εδώ. Επίσης αναπτύσσεται το φαινόμενο της μέλλουσας βίωσης στο άτομό του, καταστάσεων που είχε ήδη περιγράψει σε προγενέστερο – ουδέτερο – χρόνο για άλλα πρόσωπα, που τώρα η τύχη τα εντάσσει στη δική του ζωή.
-Και ο Βώκος βίωσε εγκλεισμό;
Ο δεύτερος λογοτέχνης που παρουσιάζεται εδώ είναι ο Γεράσιμος Βώκος (1868-1927), παιδικός φίλος του λογοτέχνη και γιατρού Παύλου Νιρβάνα. Οι δυο τους είχαν αναπτύξει «ξεχωριστή μυστική συνεννόηση» και τις πρώτες τους καλλιτεχνικές-συγγραφικές ανησυχίες αν και ήταν τελείως διαφορετικοί χαρακτήρες. Ο Βάρναλης – και πολλοί άλλοι – αναφέρονται σε πολλά ταλέντα του Βώκου και σε καλλιτεχνικές δεξιότητες. «Δεν πρόφθασε να γίνει ο αναγεννησιακός Homo universalis», γράφει ο Βάρναλης «γιατί πέθανε σχετικά νέος». Η τρέλα του Βώκου χαρακτηρίζεται από τον Νιρβάνα ως «ένα χρόνιο περιοδικό παραλήρημα».
- Οι επιπτώσεις της πάθησής του;
Όπως γράφουν οι σύγχρονοί του και οι βιογράφοι του, αντί κάθε τέτοιο επεισόδιο να συνοδεύεται από έκπτωση των ανωτέρων νοητικών λειτουργιών του δεν εμφανίστηκαν τέτοιες επιπτώσεις. Επανερχόταν πάντα σαν να είχε απουσιάσει για λίγο σε ένα ευχάριστο ταξίδι και συνέχιζε τις δραστηριότητές του εκεί ακριβώς που τις είχε σταματήσει. Παρά τις αρκετές νοσηλείες του ο Βώκος άφησε πλούσιο έργο: μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιήματα, θεατρικά έργα, ενώ εξέδωσε λογοτεχνικά, εικαστικά και ένα μουσικό περιοδικό. Μας άφησε επίσης ζωγραφικά και μουσικά έργα.Όλη η εκτός ψυχιατρείου ζωή του ήταν αφιερωμένη στην Τέχνη. «Καλότυχοι όσοι τη ζωή τους τη χάρισαν στην Τέχνη», γράφει η Γαλάτεια Καζαντζάκη. «Η λησμονιά δεν θα τους σκεπάσει ποτέ».
- Τρίτος λογοτέχνης με ψυχιατρικό εγκλεισμό;
Ο Γιώργος Ζάρκος από την Ηλεία (1902-1967) εργάστηκε ως μηχανικός σε πλοία. Δεν είναι βέβαιο ότι ο Ζάρκος έπασχε από ψυχιατρική νοσολογία ή αν οι πράξεις για τις οποίες διώχτηκε και καταδικάστηκε σε εγκλεισμό ήταν ενέργειες ακραίου πολιτικού ακτιβισμού. Έχοντας ήδη αναπτύξει πολιτικές, συνδικαλιστικές και και πολιτιστικές δραστηριότητες στο Ενωτικό Εργατικό Κέντρο Αθήνας και ενταγμένος στην Αριστερά, είχε ήδη δημιουργήσει εχθρούς – και όχι μόνο στο «Σύστημα». Η έκρηξή του έγινε όταν ο «Πυρσός» (εκδότης και της Μεγάλης Εγκυκλοπαίδειας) καταχράστηκε κείμενό του (που δημοσιεύθηκε με άλλο όνομα). Ο Ζάρκος ξεκίνησε τότε να σπάει τη βιτρίνα του Πυρσού κάθε εβδομάδα, σε ώρες λειτουργίας του καταστήματος. Χρόνια της δικτατορίας Μεταξά: πολύ εύκολες οι συλλήψεις, οι δίκες, οι καταδίκες, οι φυλακίσεις, οι εγκλεισμοί σε Ψυχιατρείο, τελικά και οι εκτοπίσεις – στην Ανάφη. Ακόμα και τα δημοσιεύματα του «Ριζοσπάστη» τον χαρακτήριζαν «βαλτό», «τρελό» κλπ. Ο Ζάρκος τύπωσε και μια σειρά από λιβέλους, ορισμένοι από τους οποίους δεν έχουν βρεθεί. Στο βιβλίο του «Η τρέλα σε όλα τα στάδια. Πενήντα μέρες στο τρελοκομείο» διασώζονται εικόνες δαντικής κόλασης όπως το δέσιμο στα κάγκελα, ξυλοδαρμοί κλπ. ως το ξεδίψασμα από το νερό της «βούτας». Βιώματα από το ψυχιατρείο καταγράφονται και στο βιβλίο του «Ζωντανά πτώματα». Ο Θ. Γκόρπας που είχε γνωρίσει τον Ζάρκο, υποστηρίζει ότι, αν και νοσηλεύτηκε σε ψυχιατρείο, δεν είχε τρελαθεί ποτέ.
-Ο σπουδαίος πεζογράφος Μιχαήλ Μητσάκης;
Είναι ο τέταρτος από τους εξεταζόμενους συγγραφείς (1868-1916). Ίσως περισσότερο λησμονημένος, λόγω του γλωσσικού του ιδιώματος και των πολλών χρόνων απουσίας του – λόγω της τρέλας – από το δημιουργικό έργο. Αν και ακόμα τότε ενεργός στη Λογοτεχνία, νοσηλεύτηκε στο Ψυχιατρείο της Κέρκυρας (1894) από όπου αργότερα κι επιστρέφει στην Αθήνα καταρρακωμένος. Το 1896 μετά την εμπειρία της Κέρκυρας γράφει το πεζογράφημα «Εις τον οίκον των τρελών». Τον ίδιο χρόνο νοσηλεύεται επί πέντε μήνες στο «Δρομοκαΐτειο». Μετά την έξοδό του και για μεγάλο διάστημα υφίσταται τη βία και τη χλεύη των δρόμων. Στα ελάχιστα φωτεινά διαλείμματα γράφει στις σελίδες εντύπων παλαιών βιβλίων, στίχους στη γαλλική γλώσσα. Ορισμένοι θεωρούν πως αυτοί οι στίχοι είναι πρώιμη μορφή υπερρεαλισμού, «με προδρομική αλλά όχι συνειδητή εφαρμογή της αυτόματης γραφής». Πάντως ο ίδιος έχει πάψει πια να αναγνωρίζει τον ίδιο του τον εαυτό.
Ο λόγιος του οποίου τη γνώμη υπολείπτονταν ή έτρεμαν οι σύγχρονοί του συγγραφείς είχε γνωρίσει πια την πλήρη παρακμή, τη βία των πολιτών, το κατάβρεγμα, τον λιθοβολισμό, τους ξυλοδαρμούς – μια βία την οποία πριν τη τρέλα του δεν μπορούσε να ανεχθεί ούτε για τα ζώα, καταδικάζοντάς την πολλές φορές όταν την έβλεπε να ασκείται στους δρόμους. Τελικά, γλύτωσε(;) από όλα αυτά με τον τελευταίο εγκλεισμό του (1911-1916) στο Ψυχιατρείο όπου και πέθανε.
-Για τον Ρώμο Φιλύρα;
Πρόκειται για ψευδώνυμο του Ιωάν. Οικονομόπουλου (1888-1942) που προέκυψε κι αυτό από το παραλήρημά του. Ταλαντούχος, δημοσίευε ποιήματά του από την εφηβική ηλικία, ενώ το 1912 υπηρέτησε στο στρατό, όπου έπαθε και κρυοπαγήματα. Όπως γράφει ο Βάρναλης από τα 16 του χρόνια «είχε την ίδια έξαλλη λάμψη στα μάτια», που τελικά εξελίχθηκε σε μια άλλη κατάσταση, πολύ πιο άγρια, όταν οι μισοβάρβαροι δάνδηδες του Ζαχαράτου (;) εννοείται το γνωστό καφενείο) τον βάλανε στη μέση και τον κορόιδευαν στο παραλήρημα του μεγαλείου του», στις περσόνες που ο ίδιος είχε φτιάξει για τον εαυτό του: ένα τυπικό μεγαλομανιακό παραλήρημα. Από το 1927 έως το 1942 έζησε στο φρενοκομείο για 15 χρόνια, ένα μήνα και 27 ημέρες, πρακτικά με ελάχιστες ημερήσιες εξόδους. Το 1929 νοσηλευόμενος, έγραψε το κείμενο «Η ζωή μου εις το Δρομοκαΐτειο. Είκοσι μήνες μέσα εις τους τρελλούς».
-Τα ποιήματα του Φιλύρα;
Ο Φιλύρας έγραψε λεπταίσθητα ποιήματα υψηλής ποιότητας, ορισμένα από τα οποία έχουν θεωρηθεί και από ψυχιατρική σκοπιά. Κατά τον ψυχίατρο Γ. Ν. Παπαδημητρίου άλλα είναι γραμμένα σε καλή κατάσταση ψυχικής υγείας, άλλα σε μεθοριακή κατάσταση και άλλα σε καταστάσεις πλήρους ψυχικής απορρύθμισης.
-Ζωή και θάνατος στο Φρενοκομείο;
Όπως και ο Βιζυηνός, όπως ο Μητσάκης το ίδιο και ο Φιλύρας έζησε αλλά και πέθανε στο φρενοκομείο. Ένα από τα τελευταία ποιήματά του «Ζωή και θάνατος στο Φρενοκομείο» είναι από τα πιο θλιβερά ποιητικά κείμενα της νεοελληνικής γραμματείας.
Συνέντευξη στον Γιώργο Κιουση
Πηγή: livemedia
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου