Γράφει η Μαρία Μαυροματίδου στο infotainmentwise
«Όλα τα μέλη μιας κοινωνίας είναι παίκτες στο παιχνίδι του στίγματος. Καθένας μας έχει το δικό του στίγμα και το μόνο που τον διαφοροποιεί από κάποιον άλλο είναι το είδος του στίγματος που έχει βιώσει προσωπικά. Όλοι, ακόμα και οι πιο τυχεροί φυσιολογικοί, έχουν βρεθεί σε κοινωνικές περιστάσεις αλληλεπίδρασης όπου δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν ικανοποιητικά στα ισχύοντα κανονιστικά πρότυπα, με αποτέλεσμα να νιώθουν περιθωριοποιημένοι και στιγματισμένοι». (Goffman, 1963)
Στα πλαίσια της προσπάθειας της Britney Spears να απελευθερωθεί από τα δεσμά της εποπτείας/κηδεμονίας του πατέρα της, παρακολουθούμε την υφήλιο να φωνάζει #FreeBritney. Διάσημες και μη προσωπικότητες, είτε αναρτούν μηνύματα στήριξης υπέρ της τραγουδίστριας στους προσωπικούς τους λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είτε βγαίνουν στους κεντρικούς δρόμους των Η.Π.Α και διαδηλώνουν για την ανάγκη του τερματισμού αιχμαλωσίας της Spears. Παράλληλα, ειδησεογραφικές πηγές και ειδήμονες των νομικών και ψυχολογικών ζητημάτων μελετούν με ενδιαφέρον και συνέπεια στην επιστήμη την υπόθεση της Spears, παρουσιάζοντας λεπτομερώς την έννοια “conservatorship” και τις περιπτώσεις όπου χρειάζεται να εφαρμοστεί. Εμείς ρίχνουμε μία πιο ενδελεχή ματιά στην ιστορία της Spears, παρατηρώντας τον τρόπο με τον οποίο η ίδια έχει απεικονιστεί στα Μ.Μ.Ε, γεγονός το οποίο έχει συμβάλλει σημαντικά στον σχηματισμό μίας συγκεκριμένης εικόνας για την τραγουδίστρια. Άραγε, οδήγησαν οι ψυχολογικές καταρρεύσεις της Spears στον κοινωνικό στιγματισμό της;
Υποχρεωτική Κηδεμονία: Πότε επιβάλλεται και ποιες οι συνέπειές της για τη ζωή ενός ανθρώπου;
Φωτογραφικά και βιντεογραφικά ντοκουμέντα προερχόμενα από το 2007 έτειναν να παρουσιάζουν την απροσάρμοστη συμπεριφορά της Spears. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι εικόνες με το ξυρισμένο κεφάλι, το μωρό στην αγκαλιά κατά τη διάρκεια οδήγησης κι η περίεργη βρετανική προφορά. Επρόκειτο για μία ολόκληρη δεκαετία (2000-2010), κατά την οποία η Spears μονοπωλούσε το ενδιαφέρον των δημοσιογράφων. Οι ίδιοι την παρακολουθούσαν να μεγαλώνει, να εξαπολύει την νεανική αθωότητά της, όπως εξέφραζαν, και να γίνεται σύμβολο του σεξ. Με άλλα λόγια, επρόκειτο για μία εποχή κατά την οποία ήρθαμε σε θέαση με την αντικειμενοποίηση και σεξουαλικοποίηση μίας νεαρής καλλιτέχνιδας. Η απρόσμενη και μη διαχειρίσιμη αυτή φήμη οδήγησαν, εν μέρει, στις δημόσιες καταρρεύσεις της τραγουδίστριας, με αποτέλεσμα να εκδίδονται άπειρα δημοσιεύματα για την ανησυχητική ψυχική κατάσταση εκείνης.
Απότοκο όλων των προαναφερθέντων γεγονότων αποτελεί η υποβολή αίτησης από τον πατέρα της, James Spears, να αναλάβει την προσωρινή κηδεμονία της Britney, το 2008. Η κηδεμονία αυτή απέκτησε μόνιμο χαρακτήρα μέχρι το τέλος του ίδιου έτους. Αυτό σημαίνει ότι ο πατέρας της είχε αναλάβει μία ιδιότυπη κηδεμονία, η οποία του επέτρεπε να είναι ο διαχειριστής της επαγγελματικής της πορείας, των οικονομικών της απολαβών κι εν τέλει, ολόκληρης της ζωής της. Σύμφωνα με τα δικαστήρια της Καλιφόρνιας, ο κηδεμόνας λαμβάνει κρίσιμες αποφάσεις για την εξέλιξη της ζωής του κηδεμονευόμενου, λόγου χάρη τον τόπο διεξαγωγής του βίου του, την επικοινωνία του για παροχή ιατρικής περίθαλψης, την αναπαραγωγή του, καθώς επίσης και τη δυνατότητά του να οδηγήσει ή να βγει μία βόλτα! Οι συγκεκριμένες πράξεις απαιτούν την αδειοδότηση του κηδεμόνα πριν την τέλεσή τους από τον κηδεμονευόμενο.
Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι το γεγονός ότι η παραπάνω πρακτική εφαρμόζεται σε άτομα τρίτης ηλικίας, τα οποία στερούνται της ικανότητας να διαχειριστούν τόσο τα περιουσιακά τους στοιχεία, όσο και τον ίδιο τους τον εαυτό. Επιπλέον, η κηδεμονία συναντάται σε περιπτώσεις ανθρώπων με άνοια, περιορισμένες νοητικές δυνατότητες ή με πρακτική αδυναμία να φροντίσουν τη ζωή τους, εξαιτίας του ότι βρίσκονται σε κώμα. Ωστόσο, η Spears εξακολουθεί να εργάζεται, ενισχύοντας τα οικονομικά της κέρδη και συγχρόνως, μη διαθέτοντας την παραμικρή εξουσία πάνω στα συγκεκριμένα έσοδα. Τα δεκατρία χρόνια που τελεί υπό καθεστώς εποπτείας μοιάζουν τώρα με ένα είδος ομηρείας, αφού η καλλιτέχνιδα απολαμβάνει περιορισμένα δικαιώματα όσον αφορά τις δημόσιες τοποθετήσεις της σε σχέση με τις συνθήκες διαβίωσής της.
Η αδυναμία πρόσβασής της σε ό,τι της ανήκει και έχει με μόχθο αποκτήσει συνδυάζεται με τον κοινωνικό της στιγματισμό. Η καλλιτέχνιδα εξετάζεται για τη νοητική της σταθερότητα όχι μόνο από το δικαστήριο της Καλιφόρνια, αλλά και από το «λαϊκό» δικαστήριο, εκείνο που την φόβισε, με συνέπεια να μην μιλήσει νωρίτερα για τη δυσμενή κατάσταση στην οποία έχει κληθεί να ζήσει, αλλά και να θεωρείται από ένα πλήθος ανθρώπων ως μία ψυχολογικά διαταραγμένη γυναίκα, της οποίας οι σκέψεις και απόψεις δεν χαίρουν εκτίμησης. Μάλιστα, η οικοδόμηση της συγκεκριμένης εικόνας πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια των Μέσων, που συνηθίζουν να κάνουν λόγο για τις ψυχικές ασθένειες με αρνητική χροιά. Η τακτική αυτή ακολουθείται εδώ και δεκαετίες και φρόντισε να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο και στην υπόθεση της Spears.
Η θεωρία του κοινωνικού στίγματος
Ο Goffman ανέπτυξε πρώτος την θεωρία του στίγματος, το έτος 1963. Βάσει του ορισμού αυτού, στίγμα είναι η κατάσταση του ατόμου που είναι αποκλεισμένο από την πλήρη κοινωνική αποδοχή. Όσον αφορά τη χρήση του όρου στην ελληνική, το στίγμα αναφερόταν σε ανεξίτηλα σημάδια του σώματος (π.χ ουλές, καψίματα) που προκαλούνταν στο σώμα, με σκοπό να δημοσιοποιηθεί ευρέως ότι ο φορέας του ήταν δούλος, εγκληματίας ή προδότης. Η εικόνα αυτού του κηλιδωμένου και τελετουργικά μολυσμένου προσώπου μηνυματοδοτούσε την αποφυγή επαφής με το άτομο σε δημόσιους χώρους.
Στη σύγχρονη εποχή, ο στιγματισμός ενός ανθρώπου έχει να κάνει με την ατίμωσή του. Ειδικότερα, ο κοινωνιολόγος έκανε λόγο για την «κατεστραμμένη» ταυτότητα του ατόμου και την απώλεια της κοινωνικής του υπόστασης, απόρροια ενός ανεπιθύμητου κοινωνικά χαρακτηριστικού. Αυτό σημαίνει ότι η σχέση του ατόμου με το κοινωνικό του περιβάλλον απορρυθμίζεται. Με αυτόν τον τρόπο, διαφοροποιείται από το υπόλοιπο σύνολο της κοινωνίας και χάνει σχεδόν την ανθρώπινή του υπόσταση, ταυτιζόμενο πια με το προαναφερθέν ανεπιθύμητο χαρακτηριστικό.
Οι επιδράσεις του κοινωνικού στίγματος στο άτομο έγιναν αντιληπτές στην περίπτωση της Spears, αφού η καλλιτέχνιδα κατέθεσε στο δικαστήριο της Καλιφόρνιας ότι «είναι ντροπιαστικό και αποθαρρυντικό» αυτό που αντιμετωπίζει σχετικά με το καθεστώς εποπτείας που της έχει επιβληθεί και γι’ αυτό επέλεξε να μην το μοιραστεί με το κοινό της. «Δεν ήθελα να το πω, γιατί κανείς δεν θα με πίστευε! Θα με κορόιδευαν, θα σκέφτονταν ότι έλεγα ψέματα, ότι έχω τα πάντα, επειδή είμαι η Britney Spears. Δεν λέω ψέματα, απλώς θέλω τη ζωή μου πίσω!».
Ένας άνθρωπος, που, από τα 27 μέχρι τα 40 του χρόνια περίπου, είναι πρώτον, κηδεμονευόμενος κι ως εκ τούτου, δεν έχει κανέναν έλεγχο πάνω στη ζωή του, δεύτερον, δημόσιο πρόσωπο και τρίτον, είδωλο για ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού ενδέχεται να χλευαστεί, να υποτιμηθεί, να μην ληφθεί σοβαρά και να αμφισβητηθεί νοητικά, με αποτέλεσμα περαιτέρω ψυχολογικό πόνο. Ο τρόμος του στίγματος, λοιπόν, οδήγησε την καλλιτέχνιδα να μην μιλήσει για την κηδεμονία της.
Συμπληρωματικά, το κοινωνικό στίγμα έλαβε και δεύτερη μορφή στην υπόθεση της εποπτείας της Spears. Αυτή σχετίζεται με τις ψυχικές διαταραχές της τραγουδίστριας.
Ψυχική υγεία και Στίγμα
Ως ψυχική υγεία, ο Π.Ο.Υ ορίζει την κατάσταση εκείνη της νοητικής και συναισθηματικής ευεξίας, κατά την οποία το άτομο μπορεί να ζει και να εργάζεται με άνεση μέσα στην κοινότητα και να ικανοποιείται από τα προσωπικά του επιτεύγματα και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του. Η ψυχική υγεία είναι μέρος της συνολικής υγείας του ατόμου και αποτελεί συνάρτηση πολλών παραγόντων που αφορούν τη φυσική, την ψυχική, καθώς και την κοινωνική του κατάσταση. Όσον αφορά τις ψυχικές διαταραχές, αυτές διαφέρουν, αφού καθεμία διακατέχεται από τα δικά της κλινικά χαρακτηριστικά, τη δική της βαρύτητα, τη δική της πορεία και τέλος, τη δική της απόκριση στις διάφορες θεραπείες. Ενδεικτικά θα σημειώναμε ότι οι κυριότερες ψυχικές διαταραχές είναι η σχιζοφρένεια, οι συναισθηματικές διαταραχές (π.χ κατάθλιψη), οι αγχώδεις διαταραχές (π.χ διαταραχή πανικού), οι οργανικές διαταραχές (άνοια), οι διαταραχές πρόσληψης τροφής (π.χ ανορεξία) κι οι αναπτυξιακές διαταραχές (π.χ αυτισμός).
Σύμφωνα με τα δεδομένα του Π.Ο.Υ, 450.000.000 άνθρωποι παγκοσμίως πάσχουν από ορισμένη ψυχική διαταραχή. Αξίζει, όμως, να λεχθεί ότι πάνω από το 1/3 αναφέρουν προβλήματα που αντανακλούν στα κριτήρια διάγνωσης μίας ή περισσότερων από τις συχνότερες ψυχικές διαταραχές. Επομένως, αντιλαμβανόμαστε τη σημασία της σωστής πληροφόρησης σχετικά με τις ψυχικές διαταραχές. Παρ’ όλη την κρισιμότητα του ευαίσθητου αυτού ζητήματος, η ψυχική διαταραχή επικοινωνείται στερεοτυπικά από τα Μ.Μ.Ε, τα οποία επιλέγουν να εστιάζουν την προσοχή της κοινής γνώμης στην επικινδυνότητα του ψυχικά διαταραγμένου ανθρώπου.
Οι Corrigan, Powell, και Michaels καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η έκθεση σε στερεότυπα για τις ψυχικές διαταραχές καλλιεργεί και ενισχύει το στίγμα που φέρουν άτομα με ψυχικές διαταραχές. Ως επακόλουθο της συγκεκριμένης πρακτικής, ο πάσχων από κάποια ψυχική διαταραχή δύναται να χάσει την αυτοεκτίμησή του, να μην προβεί σε αναζήτηση θεραπείας, καθώς ανησυχεί ότι θα βιώσει στερεότυπα και προκαταλήψεις, ακόμη και να μην λάβει την κατάλληλη περίθαλψη, διότι το στίγμα αποθαρρύνει τη στήριξη κρατικών πολιτικών όπως η μέριμνα για την κοινωνική φροντίδα ψυχικής υγείας.
Το περιεχόμενο των στερεοτύπων που ανακυκλώνεται αφορά τη σύνδεση του ψυχικά διαταραγμένου με τη βίαιη συμπεριφορά, σύμφωνα με τα πορίσματα των ερευνητών. Ακόμη, οι ψυχικά ασθενείς χαρακτήρες του τηλεοπτικού κόσμου σπανίως εμφανίζονται σε θετικές προσωπικές σχέσεις ή επιδεικνύουν την ικανότητα να συμβάλλουν θετικά στην κοινωνία. Ο ρόλος τους είναι αρνητικά φορτισμένος, με τα στοιχεία της σύγχυσης και της απροβλεψιμότητας να παίζουν σημαντικό ρόλο κατά την εκπροσώπησή τους. Τα προαναφερθέντα γνωρίσματα κατά την παρουσίαση των ψυχικά ασθενών στα Μέσα, συναντήθηκαν και στην ιστορία της Spears.
Επεξηγηματικά, οι δημοσιογράφοι κατάφεραν να εμπλουτίσουν το υλικό τους σχετικά με την κατάσταση της καλλιτέχνιδας, δανειζόμενοι τις ανατριχιαστικές περιγραφές των ψυχικά διαταραγμένων προσωπικοτήτων από τη μυθοπλασία. Προέκυψαν, λοιπόν, εικόνες με έντονα τονισμένα τα χαρακτηριστικά της Spears, εικόνες που μηνυματοδοτούν τον πόνο και τη διαταραχή της, εικόνες που συνοδεύουν μεγάλα και φανταχτερά γράμματα σε σχέση με τη διαταραχή της τραγουδίστριας.
Η εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου έλαβε μεγάλες διαστάσεις, με αποτέλεσμα η Spears να στιγματιστεί. Πιο συγκεκριμένα, τα έτη 2007-2008 η φυσιογνωμία της συνδέθηκε άρρηκτα με τη ψυχική διαταραχή της, ενώ τα δημοσιεύματα που κυκλοφορούσαν έδιναν βάση στην ανεξήγητη συμπεριφορά της και όχι στην ανάγκη για την ανακούφιση της ψυχής της. Το ηδονοβλεπτικό ενδιαφέρον που θα "ερέθιζε" όλους τους τηλεθεατές, είχε πλέον γίνει ο αυτοσκοπός όλων των ειδήσεων που αναφερόταν στη Spears. Έτσι, η καλλιτέχνιδα εκλήφθηκε σαν «κατώτερη» από το κοινό -αφού η υποβάθμισή της από τα Μέσα οδήγησε στον αποκλεισμό της από το σύνολο- καθώς επίσης και σαν «επικίνδυνη», με τις φωτογραφίες που αναπαριστούν την ίδια να χτυπά αυτοκίνητα με την ομπρέλα να ανατροφοδοτούν την έκδοση σχετικών δημοσιευμάτων.
Η Spears εξακολουθεί να κουβαλάει το βάρος του στίγματος της ψυχικής διαταραχής, μέχρι και σήμερα. Η κηδεμονία της κρίνεται αναγκαία επί δεκατρία συναπτά έτη. Μολονότι εργάζεται, κερδίζει εκατομμύρια και «ταΐζει» εκατοντάδες εργαζόμενους, δεν θεωρείται ακόμη αρκετά καλή από τους γύρω της, όπως εκφράζει και η ίδια. «Είμαι μοναδική!», δηλώνει η Spears κι ας προβληματίζονται πολλοί σχετικά με την ικανότητά της να ανταπεξέλθει στην προ-κηδεμονίας καθημερινότητα. Φαίνεται, λοιπόν, ότι τα άπειρα εκείνα παρελθοντικά ντοκουμέντα που παρουσιάζουν μία αδύναμη Britney έχουν χαραχτεί βαθιά στη μνήμη πολλών ανθρώπων.
Εμείς, όμως, αναρωτιόμαστε... Αν η Britney ήθελε με τις «προβληματικές» εμφανίσεις της να δώσει ένα τέλος στην οχλαγωγία των εκατοντάδων δημοσιογράφων, αν η χαρακτηριστική βρετανική προφορά της ήταν ένας τρόπος να επιβιώσει ενάντια στο πλήθος των πρωτοσέλιδων της εποχής, αν τελικά η καλλιτέχνιδα επικοινωνούσε την ανάγκη να διαχωριστεί, να μείνει για λίγο μόνη της κι ας έγραφαν οι δημοσιογράφοι τότε ότι η ίδια «χάνει το μυαλό της», «τρελαίνεται» και «καταρρέει»...
Πηγή: infotainmentwise
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου