Η επιθετικότητα και η βία, δύο έννοιες σχεδόν συνώνυμες και ταυτόσημες, είναι ανθρώπινες αδυναμίες, τόσο παλιές, όσο και ο κόσμος μας. Παρουσιάστηκαν κατά την εποχή της αδελφοκτονίας του Κάιν και συνεχίζουν την πορεία τους με ένταση και συχνότητα μέχρι σήμερα. Στην αρχαία Ελλάδα, η βία λατρευόταν σαν θεότητα. Προσωποποιούσε τη μεγίστη των δυνάμεων. Ήταν η θεά που εκτέλεσε τη διαταγή του οργισμένου Δία, κατά του Προμηθέα.
Η παγκόσμια ιστορία απέδειξε πως ο άνθρωπος είναι πλάσμα επιθετικό, γεγονός που αποδεικνύεται με το ότι η ζωή μας, καθημερινά, είναι γεμάτη βία και επιθετικότητα.
Τι είναι επιθετικότητα
Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε επιθετικότητα την τάση που έχουν ορισμένα άτομα να επιτίθενται με λόγια ή με πράξεις στον ίδιο τους τον εαυτό ή εναντίον άλλων ατόμων και κυρίως, εναντίον εκείνων που έγιναν αιτία ώστε να γίνουν αυτά επιθετικά.
Από τη στιγμή της γέννησής του, κάθε παιδί αποτελεί μια ξεχωριστή οντότητα, με μια δική του ατομική ζωή και όλη η υπόλοιπη ζωή του είναι μια αυξανόμενη επιβεβαίωση της μοναδικότητάς του.
Η επιθετικότητα αποτελεί ένα είδος συναισθηματικής αντίδρασης του ατόμου, μια μορφή έντονης συναισθηματικής συμπεριφοράς κι εμφανίζεται προς το τέλος του πρώτου έτους της ζωής του βρέφους, ως μια διαφοροποίηση των συναισθημάτων θυμού και οργής.
Τελικά τρεις επιστημονικές θεωρίες επικρατούν γύρω από τη φύση και την προέλευση της επιθετικότητας.
Η πρώτη παραδέχεται ότι η επιθετικότητα είναι μια ορμή, ένα ένστικτο που παρουσιάζεται κατά τον έκτο μήνα του παιδιού (έμφυτη ορμή – κληρονομική προέλευση).
Η άλλη παρουσιάζει την επιθετικότητα ως μια αντίδραση, άρνηση σε κάποια αποστέρηση (μη ικανοποίηση επιθυμιών).
Και η τρίτη αποδέχεται την επιθετικότητα ως αποτέλεσμα μάθησης μέσω της μίμησης.
Μορφές της επιθετικότητας
Η παιδική επιθετικότητα παρουσιάζεται στον οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό χώρο με διάφορες μορφές και διαφορετικές ή παρόμοιες κάθε φορά ενέργειες και πράξεις, όπως:
* Εκρήξεις οργής * Συναισθήματα μίσους * Παρανοϊκή εχθρότητα * Πειράγματα – ψευτοπαλικαρισμοί * Άσχημη γλώσσα * Θεατρινισμός * Εχθρότητα με ομάδες, όπου τα παιδιά συγκροτούντα σε ομάδες (συμμορίες) με τους συμμαθητές ή τους ομιλήκους τους.
Παράγοντες που δημιουργούν την παιδική επιθετικότητα
Συνήθως οι λόγοι και οι παράγοντες που προκαλούν έκρυθμες καταστάσεις επιθετικότητας και στη συνέχεια βίαιη συμπεριφορά, έχουν σχέση με το περιβάλλον και τον κοινωνικό περίγυρο των παιδιών.
Ως αιτία και αφορμή της επιθετικής συμπεριφοράς μπορούν να θεωρηθούν οι παρακάτω παράγοντες και καταστάσεις:
* Οι μαθησιακές δυσκολίες: Κάποιοι δυστυχώς μαθητές γεύονται σχεδόν καθημερινά την εμπειρία της αποτυχίας, της ματαίωσης και απόρριψης.
* Οι διάφορες συγκρούσεις των παιδιών με τους γονείς, τους δασκάλους και τους ομιλήκους τους.
* Η παρεμπόδιση ικανοποίησης διαφόρων επιθυμιών και προσδοκιών και οι ματαιώσεις τους.
* Η αυταρχική και ισοπεδωτική συμπεριφορά γονέων κι εκπαιδευτικών.
* Τα αυταρχικά ή και ακόμα επιθετικά πρότυπα των Μ.Μ.Ε.
* Τα υποπροϊόντα του πολιτισμού και της προόδου που αναφέρονται στα βιβλία του ελεύθερου εμπορίου.
* Οι υπερβολικές φιλοδοξίες των γονέων, οι ανταγωνισμοί στο σχολείο και η διατάραξη των διαπροσωπικών σχέσεων.
* Η δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση, η οποία μπορεί να δημιουργήσει συναισθηματική απόγνωση.
* Και τέλος η συναισθηματική παραμέληση σε συνδυασμό με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση,
Παράγοντες που συντελούν στην ανάπτυξη της παιδικής επιθετικότητας
Οι έρευνες απέδειξαν πως οι ρίζες της παιδικής επιθετικότητας βρίσκονται στην οικογένεια, διότι από εκεί αρχίζουν οι πρώτες διαπροσωπικές σχέσεις, οι οποίες είναι αμφίδρομες ανάμεσα στους γονείς και τα αδέλφια.
Οι παράγοντες λοιπόν που επηρεάζουν τις σχέσεις των μελών της οικογένειας θα μπορούσαν να θεωρηθούν και οι παρακάτω:
* Η ενδοοικογενειακή βία μεταξύ των μελών της οικογένειας.
* Η πολυμελής οικογένεια και η διαφορά ηλικίας των παιδιών.
* Η υλικοτεχνική υποδομή του σπιτιού, το μέγεθος, η έκταση.
* Το φτωχό οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο.
* Η έλλειψη στοργής, αγάπης και κατανόησης.
* Η έλλειψη χρόνου και διάθεσης για συμμετοχή στα προβλήματα του παιδιού.
* Οι αυστηρές τιμωρίες και οι τιμωρίες που έχουν σχέση με τη στέρηση σωματικών αναγκών κι επιθυμιών.
* Η μεγάλη ανεκτικότητα των γονέων στις επιθετικές ενέργειες του παιδιού.
* Η υπερβολική αγάπη των γονέων προς το παιδί που δυστυχώς μεταβάλλεται σε επιθετική συμπεριφορά για το καλό του.
* Η ανεργία των γονέων και η έλλειψη οικονομικών πόρων.
* Το γονεϊκό δικαίωμα ή όπως θα λέγαμε καθήκον ή υποχρέωση στο να ταυτιστεί το παιδί με τους γονείς του.
* Η συνεχής προσπάθεια των γονέων για κηδεμονία κι εξάρτηση καθώς και η ενοχλητική ανάμειξή τους στις υποθέσεις και την προσωπική ζωή του παιδιού.
* Η χρονολογική και χωροχρονική διαφορά που υπάρχει μεταξύ του παιδιού και των γονέων του.
* Οι ισχυρές ακόμη παραδοσιακές οικογενειακές και κοινωνικές δομές (ισχυρό – ασθενές φύλο).
* Το αβάστακτο και τεράστιο βάρος του τρίπτυχου της γυναικείας απασχόλησης, μητρότητα – νοικοκυριό – εξωοικιακή εργασία και
* Ο ανταγωνισμός των παιδιών για τη συμπάθεια και προτίμηση των γονέων, όπου τα μεγαλύτερα αδέλφια εκδηλώνουν χωρίς δυσκολία την επιθετικότητά τους στα μικρότερα.
Επίσης ως παράγοντας ανάπτυξης της παιδικής επιθετικότητας θα μπορούσε να θεωρηθεί η σχέση του μαθητή προς το δάσκαλο κατά τη σχολική πράξη. Τέλος, η μεγαλύτερη μεταβλητή που επιδρά στην εκδήλωση της επιθετικής συμπεριφοράς του μαθητή είναι το αυτοσυναίσθημά του δηλαδή η αντίληψή του για το ποιος είναι (αυτοεικόνα) και το πώς αισθάνεται τον εαυτό του (αυτοεκτίμηση).
Παιδαγωγικές και ψυχολογικές παρεμβάσεις αντιμετώπισης της παιδικής επιθετικότητας
Η ρήση «Κάλλιο να προλαβαίνεις παρά να θεραπεύεις» στην περίπτωση της παιδικής επιθετικότητας έχει πρωταρχική θέση στις παιδευτικές ενέργειες που πρέπει να πραγματοποιηθούν.
Τι πρέπει να προσέξει η οικογένεια
Έχει παρατηρηθεί, πως η οικογενειακή κουλτούρα δρα καταλυτικά στα παιδιά. Το καλύτερο αντίδοτο για την αποφυγή της επιθετικής συμπεριφοράς του παιδιού είναι η δημιουργία κι εδώ ενός στοργικού και ανεκτικού οικογενειακού περιβάλλοντος. Για να γίνει αυτό θα πρέπει οι γονείς να προσέξουν τις παρακάτω περιπτώσεις:
* Να ορίζουν και να μην παραβιάζουν τους οικογενειακούς κανόνες.
* Να είναι οι ίδιοι το παράδειγμα των προτύπων που παρουσιάζουν στα παιδιά.
* Να υπάρχουν στην οικογένεια ειλικρινείς και ισχυροί δεσμοί στοργικής αγάπης.
* Να έχουν σταθερότητα οι ηθικές απαιτήσεις των γονέων από τα παιδιά, όχι άλλα να λένε και άλλα να γίνονται.
* Να συνεργάζονται στενά με το σχολείο και να υποστηρίζουν σταθερά τις πρωτοβουλίες του.
* Να αποφεύγουν κυριολεκτικά την ειρωνεία, την παραμέληση και την απαξίωση του παιδιού και των πράξεών του.
* Να αναπτύσσονται και να δημιουργούν στο παιδί προσδοκίες τέτοιες που να είναι ανάλογες με τις δυνάμεις και τις ικανότητές τους.
* Να επικρατεί στην οικογένεια μια συναισθηματική σταθερότητα γιατί η σύγχυση και η αστάθεια προκαλούν θυμό και στενοχώρια.
* Να δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στο παιδί κατά την εμφάνιση της επιθετικής συμπεριφοράς με λεπτούς και σωστούς παιδευτικούς χειρισμούς.
* Να δίδουν στο παιδί ευκαιρίες και μέσα για να ηρεμήσει, όσον γίνεται γρηγορότερα, χωρίς νευρικές και απογοητευτικές κινήσεις.
* Να ανταμείβεται συνέχεια η ηθική συμπεριφορά του παιδιού και να τιμωρείται άμεσα και με συγκεκριμένο τρόπο η επιθετική.
* Και τέλος θα πρέπει οι κυρώσεις των γονέων που ενδεχομένως θα υποβληθούν να έχουν συνέπεια.
Παιδευτικές ενέργειες του σχολείου
Το σχολείο σίγουρα αποτελεί το δεύτερο και σημαντικό παράγοντα πρόληψης και καταστολής της παιδικής επιθετικότητας. Εδώ το παιδί θα πρέπει να καλλιεργήσει την ικανότητα διαχείρισης των συγκρούσεών του με τα άλλα παιδιά και κυρίως να ενδυναμώσει τον αυτοέλεγχό του.
Γι’ αυτό θα πρέπει στο περιβάλλον του σχολείου να επικρατεί δημιουργικότητα, ευρηματικότητα, πνεύμα συνεργασίας, ενεργός συμμετοχή και καλλιέργεια όλων των ικανοτήτων του μαθητή.
Ειδικότερα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει:
* Να επιδιώκει τη δημιουργία κατάλληλου συναισθηματικού και φιλικού κλίματος μέσα στην τάξη, που θα εμπνέει στα παιδιά αγάπη, ασφάλεια κι εμπιστοσύνη.
* Να προσπαθεί με κάθε τρόπο να επιτύχει την κοινωνικοποίηση των μαθητών του, έτσι ώστε εύκολα και σύντομα να αποδεχτούν συνειδητά τις αρχές και τους σχολικούς κανόνες.
* Να επιδιώκει με τις νουθεσίες του να αντιληφθεί το παιδί ότι πρέπει να δέχεται την ευθύνη για την προσωπική του συμπεριφορά και να αναδιαμορφώνει, στη συνέχεια, τις εσφαλμένες κινήσεις του.
* Να επιδιώκει με τη συμπεριφορά και γενικά με το παράδειγμά του να διδάσκει τον αυτοέλεγχο, την αυτοπειθαρχία, την αυτοπαρατήρηση και κυρίως το πώς θα συγκρατεί το θυμό του.
* Να συζητά το φαινόμενο της επιθετικότητας, γενικά, σε κανονικές συζητήσεις μέσα στην τάξη και πάντα με την ευκαιρία της διδασκαλίας διαθεματικών γνωστικών αντικειμένων, όταν φυσικά οι μαθητές δεν είναι συγκινησιακά φορτισμένοι από κάποιο σχετικό περιστατικό.
* Ποτέ δεν θα επικροτεί και δε θα βραβεύει καμία επιθετική ενέργεια έστω και αν ακόμα έχει εύλογη σκοποθεσία.
* Να παράσχει βοήθεια στα παιδιά ώστε αυτά να κοινωνικοποιηθούν εύκολα και σύντομα και κυρίως να αποδεχτούν συνειδητά τις αρχές και τους σχολικούς κανόνες.
* Να πλησιάζει στοργικά το άτακτο παιδί να του δείχνει συμπάθεια και ιδιαίτερα να μην το χαρακτηρίζει ένοχο, παρουσιάζοντας επιδεικτικά το σφάλμα του.
* Να αποφεύγει τη δημιουργία κατάστασης απογοήτευσης και να κινεί τη διαδικασία για ενέργειες που φέρνουν εύκολη επιτυχία.
* Και τέλος να υλοποιεί την έκφραση των συναισθημάτων του παιδιού, δίνοντάς του την ευκαιρία να συμμετέχει ενεργά σε βιωματικές δραστηριότητες.
Συμπερασματικά θα λέγαμε πως ο εκπαιδευτικός για να αντιμετωπίσει το μεγάλο τούτο πρόβλημα, θα πρέπει οπωσδήποτε να έχει ως λάβαρο στις ευγενικές προσπάθειες του τις τρεις κορυφαίες παιδαγωγικές αρετές: «την Αγάπη, το Σεβασμό και την Αναγνώριση!»
Θεόδωρος Παπανδρέου
Eπίτιμος σχολικός σύμβουλος
* Το περιεχόμενο αυτού του άρθρο περιλαμβάνεται στην πολυγραφημένη έκδοση με τίτλο «Παιδική βία κι επιθετικότητα-Πρόληψη-Θεραπεία». (Σελίδες 68).
Πηγή: Η Ροδιακή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου