Πόσο καλά γνωρίζουμε το παιδί μας; Πότε θα πρέπει να περιμένουμε συγκεκριμένες αντιδράσεις και συμπεριφορές από αυτό; Όσα περισσότερα γνωρίζουμε για τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού μας τόσο πιο καλά προετοιμασμένοι είμαστε ώστε να αντιμετωπίσουμε κάθε αλλαγή ανάλογη της ηλικίας του, να αποφύγουμε αδικαιολόγητες ανησυχίες, καθώς και να μάθουμε τον τρόπο που θα πρέπει να πλησιάσουμε το παιδί μας στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο... Παρακάτω, παραθέτουμε αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά της παιδικής συμπεριφοράς όπως αυτή εκδηλώνεται στα διάφορα στάδια.
ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Ως βρεφική ηλικία, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε το διάστημα από τη γέννηση έως τον πρώτο χρόνο ζωής του παιδιού. Στη χρονική αυτή περίοδο παρατηρείται ταχύτατη ανάπτυξη τόσο στο σωματικό όσο και στον ψυχοκοινωνικό τομέα.
Σωματικός-κινητικός τομέας
Στον τομέα αυτό πραγματοποιούνται αναπτυξιακές αλλαγές (π.χ. το παιδί παίρνει βάρος και ύψος με ταχύτατο ρυθμό), που καθιστούν το παιδί ικανό να πραγματοποιεί κάθε μέρα όλο και πιο πολύπλοκες κινήσεις. Στους 8 μήνες αντιλαμβάνεται καλύτερα τα μέρη του σώματός του και παίζει με τα χέρια και τα πόδια του. Συνήθως, στους 10 μήνες αρχίζει να έρπει με την κοιλιά, να μπουσουλάει.
Γνωστικός τομέας
Στη φάση αυτή το παιδί λειτουργεί αυτόματα και όχι εμπειρικά, δηλαδή οι αντιδράσεις του δεν είναι απόρροια σκέψης, αλλά περισσότερο έμφυτες, αντανακλαστικές.
Γλωσσικός τομέας Στις 6 εβδομάδες θα παρατηρήσουμε συνήθως το πρώτο χαμόγελο όταν η μαμά τού μιλά, ενώ αρχίζει να χρησιμοποιεί το κλάμα ως μέσο επικοινωνίας, αλλάζοντας τη χροιά και τον τόνο. Αρχίζει να αντιδρά στους ήχους. Ακόμη, αρχίζει να συνδυάζει δύο συλλαβές όπως «μπα-μπα», «ντα-ντα». Σε ηλικία ενός έτους λέει πλέον μία-δύο λέξεις με νόημα όπως γιαγιά, νερό. Το παιδί αρχίζει να καταλαβαίνει αρκετά καλά τις προτάσεις των ενηλίκων, αλλά δεν μπορεί ακόμα το ίδιο να χειριστεί σωστά τη γλώσσα.
Συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη
Μετά τη γέννησή του, το βρέφος δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί σε κάθε ερέθισμα με το κατάλληλο συναίσθημα. Για την κατάλληλη συναισθηματική του ανάπτυξη χρειάζεται αρκετή επαφή και άγγιγμα όπως αγκαλιές, χάδια, ελαφρά χτυπηματάκια, κούνημα. Συνήθως στον 7° ή 8° μήνα παρατηρείται η προσκόλληση του παιδιού στη μητέρα και τα άλλα μέλη της οικογένειας και η πρόκληση άγχους και φόβου όταν αυτά απομακρύνονται. Όταν απομακρύνεται η μητέρα, είναι σημαντικό να του δίνονται εξηγήσεις για το πού βρίσκεται και πότε θα γυρίσει. Ο σωστός χειρισμός αυτής της κατάστασης συνεπάγεται την απόκτηση της βασικής εμπιστοσύνης, την υγιή προσκόλληση προς τη μητέρα και τη διαμόρφωση μιας υγιούς προσωπικότητας του παιδιού.
ΝΗΠΙΑΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Η νηπιακή ηλικία αφορά στα παιδιά από ενός έως έξι ετών, πριν ξεκινήσει δηλαδή τη φοίτησή του στο δημοτικό.
Κινητικός τομέας
Στη νηπιακή ηλικία ο άνθρωπος είναι περισσότερο κινητικός από ποτέ!
Πότε θα περπατήσει; Στους 12 μήνες το παιδί σηκώνεται όρθιο από την καθιστή θέση κρατώντας από τα έπιπλα και κάνει λίγα βήματα μόνο του. Ο μέσος όρος των παιδιών αρχίζει να περπατά καλά στους 15 μήνες και στους 18 δεν τα προλαβαίνουμε, καθώς αρχίζουν να τρέχουν, να ανεβαίνουν σκαλιά, να σκαρφαλώνουν και γενικά δοκιμάζουν καθετί που τους κινεί την περιέργεια. Η ισορροπία αναπτύσσεται καλύτερα περίπου στα τρία έτη, οπότε και μπορεί να ισορροπεί για λίγο και στο ένα πόδι αλλά και να κάνει ποδήλατο με βοηθητικές ρόδες. Ως γονείς, σε αυτό το στάδιο της «ανακάλυψης» καλούμαστε να αφήσουμε τα παιδιά μας ελεύθερα να πειραματιστούν. Φυσικά, σε αυτήν την ηλικία, τα παιδιά δεν έχουν επίγνωση των κινδύνων που μπορεί να διατρέχουν, ούτε αίσθηση του φόβου, οπότε πρέπει να λαμβάνουμε παράλληλα τα μέτρα μας προκειμένου να τα προστατεύουμε.
Γνωστικός και γλωσσικός τομέας
Στον τομέα αυτό παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές καθώς εμφανίζεται η συμβολική λειτουργία και η χρήση της γλώσσας. Η σκέψη του παιδιού γεννά απορίες και αναζητά απαντήσεις, οι οποίες όμως δεν είναι πάντα απόρροια λογικής. Είναι η ηλικία που η σκέψη των παιδιών διακατέχεται από αρκετή φαντασία και εγωκεντρισμό.
Πότε θα μιλήσει;
Σε ηλικία 15 μηνών, το παιδί λέει 4-5 λέξεις καθαρά, ενώ στους 18 μήνες το λεξιλόγιό του έχει αυξηθεί. Στα δύο χρόνια χρησιμοποιεί ρήματα και αντωνυμίες και συνδυάζει λέξεις. Στα 2,5 χρόνια περιμένουμε να λέει φρασούλες με 3-4 λέξεις και να γνωρίζει το όνομά του. Τριών ετών μιλά πλέον άνετα, απαντά σε ερωτήσεις, χρησιμοποιεί πληθυντικό και χρόνους και σιγά-σιγά μπαίνει στη φάση των πολλών ερωτήσεων.
Ικανότητες αυτοεξυπηρέτησης
Από την ηλικία των 15 μηνών περιμένουμε να πίνει μόνο του από το ποτήρι με τα δύο χέρια. Μετά τους 18 μήνες μπορεί να τρώει με το κουτάλι και το πιρούνι. Σε ηλικία δύο ετών μπορεί να βγάζει τα ρούχα του. Τουαλέτα ζητά ήδη από τα δύο έτη και ειδοποιεί, ενώ στα τρία έτη περιμένουμε να ελέγχει πλέον τους σφιγκτήρες του και τη νύκτα. Προβλήματα ενούρησης ή/και εγκόπρισης μπορεί να παρουσιαστούν λόγω πολυπαραγοντικών δαταραχών σε κάθε ηλικία.
Συναισθηματική ανάπτυξη
Η νηπιακή ηλικία αποκαλείται πολλές φορές «πρώτη εφηβεία», καθώς οι «τάσεις αυτονομίας» που τη χαρακτηρίζουν θυμίζουν εκείνες της εφηβείας. Το παιδί στην προσπάθειά του να αυτονομηθεί και να χειριστεί τις δεξιότητες που απέκτησε, ξεπερνά πολλές φορές τα όρια. Από τη βρεφική παιδικότητα περνά σε μια απίστευτη ενεργητικότητα, έχοντας συχνά εκρήξεις θυμού, ζήλιας, πείσμα, ανυπακοή, μη δικαιολογημένες φοβίες και όλα σε μεγάλο βαθμό. Η συγκεκριμένη κατάσταση διαταράσσει την ηρεμία του σπιτιού, αλλά δεν πρέπει να αποτελεί λόγο ανησυχίας, καθώς σιγά-σιγά υποχωρεί (προς το τέλος της νηπιακής ηλικίας). Το μόνο που χρειάζεται είναι να εφοδιαστούν οι γονείς με υπομονή! Ένα άλλο κομμάτι που αναπτύσσεται σε αυτήν τη φάση είναι η κοινωνικότητα του παιδιού, καθώς διευρύνεται ο κοινωνικός του κύκλος, μαθαίνει να είναι περισσότερο συνεργάσιμο με τα άλλα παιδιά και αρχίζει να συνειδητοποιεί την ύπαρξη κανόνων, ευχαρίστησης και υποχρεώσεων μέσα από το παιχνίδι. Αρέσκεται πλέον σε παιχνίδια με προσποιητούς ρόλους και διατηρεί φανταστικούς φίλους.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Η σχολική ηλικία ξεκινά περίπου στο έκτο έτος ζωής του παιδιού και τελειώνει στην ηλικία που είναι σεξουαλικώς ώριμο (11° έτος για τα κορίτσια, 13° έτος για τα αγόρια).
Σωματική ανάπτυξη
Στην ηλικία αυτή μειώνεται ο ρυθμός αύξησης σε ό,τι αφορά τα σωματικά μέλη και δίνεται έμφαση στην ποιοτική αλλαγή αυτών, στην τελειοποίησή τους και στη ρύθμιση των βιοσωματικών και ψυχικών λειτουργιών.
Νοητικός τομέας
Στο νοητικό τομέα πραγματοποιούνται σημαντικές αλλαγές, καθώς το παιδί εγκαταλείπει τον εγωκεντρισμό και τη μαγική σκέψη της νηπιακής ηλικίας και αποκτά μια πιο συνεπή και σταθερή λογική. Το παιδί μπορεί να επεξεργαστεί λογικά ό,τι βρίσκεται στο πλαίσιο της καθημερινότητάς του και όχι αφηρημένες έννοιες. Στην ηλικία αυτή παρατηρούμε και τις μεγαλύτερες διαφορές στο επίπεδο νοημοσύνης μεταξύ των παιδιών, οι οποίες αντικατοπτρίζονται στις σχολικές τους επιδόσεις.
Συναισθηματικός-κοινωνικός τομέας
Κατά την περίοδο αυτή γίνεται η μετάβαση από το «εγώ» στο «εμείς». Με την είσοδό του στο σχολείο το παιδί μετατοπίζει το ενδιαφέρον του από τον εαυτό του στους συνομήλικούς του και καθώς το σχολείο είναι η μικρογραφία της κοινωνίας, συντελεί και στην κοινωνικοποίησή του. Το παιδί μαθαίνει να συνεργάζεται, να κάνει φιλίες (κυρίως με το ίδιο φύλο), να τηρεί τις υποχρεώσεις του και να εντάσσεται σε ομάδες. Απολαμβάνει τη συντροφιά των φίλων του και έχει αυξημένο ενδιαφέρον για εξωσχολικές δραστηριότητες.
ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Ως αφετηρία θεωρείται το χρονικό σημείο που το άτομο είναι έτοιμο για αναπαραγωγή (11° έτος περίπου για τα κορίτσια και 13° για τα αγόρια). Το τέλος το προσδιορίζει το χρονικό σημείο όπου το άτομο είναι έτοιμο να αναλάβει το ρόλο του ενηλίκου. Στο διάστημα των 7-8 ετών που διαρκεί η εφηβεία διαδραματίζονται σημαντικές αλλαγές στους τέσσερις βασικούς τομείς της ανάπτυξης:
• στο βιοσωματικό,
• στο γνωστικό,
• στο συναισθηματικό
• και στον κοινωνικό.
Βιοσωματικές αλλαγές
Ο βιοσωματικός τομέας υφίσταται ραγδαίες αλλαγές, άλλες ορατές (π.χ. αλλαγή σωματικών αναλογιών) και άλλες όχι (π.χ. αλλαγές στη λειτουργία του γενετικού συστήματος). Οι διαστάσεις του σώματος αλλάζουν με ταχύτατο ρυθμό, κάτι που καλείται «αυξητικό τίναγμα εφηβείας» και τα παιδιά πολλές φορές γι’ αυτόν το λόγο γίνονται αδέξια («μα πώς σκόνταψε, αφού δεν υπήρχε τίποτα στο πάτωμα;»). Αλλαγές έχουμε επίσης στις αναλογίες του προσώπου, που ενώ αρχικά είναι όλο «μύτη και δόντια», στην πορεία αναπτύσσονται και τα υπόλοιπα μέλη. Ουσιώδη μεταλλαγή παρατηρούμε και σε όλα τα οργανικά συστήματα, όπως γεννητικό, κυκλοφορικό, αναπνευστικό, πεπτικό και νευρικό. Απόρροια των παραπάνω είναι ότι ο έφηβος παύει να έχει την «παιδική του μορφή» και αρχίζει να διαμορφώνει χαρακτηριστικά και σώμα ενήλικα. Όμως για τον έφηβο πολλές φορές είναι δύσκολο να αποδεχτεί αυτές τις αλλαγές και να τις εντάξει στο βιοσωματικό του είδωλο, με αποτέλεσμα να βιώνει ψυχική ένταση. Η ένταση αυτή είναι πιθανό να συνοδεύεται από προσπάθεια απόκρυψης των αλλαγών του (π.χ. ένα κορίτσι που νιώθει αμηχανία για την αύξηση του στήθους του σκύβει τους ώμους για να μη φαίνεται και αλλοιώνει τη στάση του σώματός του) και αρνητικά συναισθήματα (ντροπή, αμηχανία, μειωμένη αυτοεκτίμηση). Το να κατανοήσουμε αυτές τις αλλαγές και τα αίτιά τους είναι το πρώτο βήμα που μπορούμε να κάνουμε για την κατανόηση της συμπεριφοράς του εφήβου και της σωστής υποστήριξης και καθοδήγησής του.
Αλλαγές στο γνωστικό τομέα
Μέχρι «την ώρα της εφηβείας», είχαμε συνηθίσει οι συζητήσεις με το παιδί μας να είναι γύρω από απλά θέματα της καθημερινής μας ζωής. Τώρα το ακούμε να μιλά για «ελευθερία», «δικαιοσύνη» και άλλες αφηρημένες έννοιες, να θέτει και να ζητά επιχειρήματα στις συζητήσεις μας και να αποκτά μια πιο σφαιρική εικόνα του κόσμου. Αυτό συμβαίνει γιατί ο έφηβος περνά από τη «συγκεκριμένη σκέψη» στην «τυπική σκέψη», με την απόκτηση νέων γνωστικών σχημάτων, όπως η ανακάλυψη του πιθανού-δυνατού. Αλλαγές παρατηρούνται γενικά στον τρόπο έκφρασης και στο λεξιλόγιο των παιδιών, κάτι που αυξάνεται και εμπλουτίζεται με αφηρημένες, μεταφορικές έννοιες και επιστημονικούς όρους. Επίσης παρατηρείται ένας εναλλακτικός τρόπος έκφρασης των εφήβων, η γλώσσα αργκό-συνθηματική, που αποτελεί τη γλώσσα της κουλτούρας των εφήβων, τους ενώνει με την ομάδα τους με την οποία ταυτίζονται και τους διαχωρίζει από τους άλλους. Τέλος, ο λόγος τους χρωματίζεται από συναισθηματικότητα και εγωκεντρισμό. Γι’ αυτό και στην εφηβεία είναι συχνή η χρήση ημερολογίων στην οποία αντικατοπτρίζεται η προσπάθεια αυτοέκφρασης, κατανόησης του εαυτού τους και επικοινωνίας με αυτόν.
Αλλαγές στο συναισθηματικό και κοινωνικό τομέα
Αυτή η προσπάθεια «απόκτησης ταυτότητας του εγώ» συμβαίνει κατά την εφηβική ηλικία και επίκεντρο του ενδιαφέροντος του παιδιού είναι ο εαυτός του (εφηβικός εγωκεντρισμός). Ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφέρεται και αισθάνεται τα πράγματα αλλάζει συνεχώς από το ένα στο άλλο άκρο (π.χ. τη μια στιγμή ο έφηβος είναι ευδιάθετος και την άλλη νευρικός και απαισιόδοξος). Η προσπάθεια των παιδιών να αποδεχτούν τις αλλαγές που τους συμβαίνουν και να αποκτήσουν τη δική τους ταυτότητα έχει αντίκτυπο στο συναισθηματικό τους κόσμο και τα κάνει συνήθως να έχουν κάποιες από τις παρακάτω αντιδράσεις:
• Ο έφηβος φοβάται και ανησυχεί για τη σωματική του εμφάνιση και τη σεξουαλική καταλληλότητά του.
• Επιδιώκει τη μοναξιά.
• Νιώθει εύκολα ανία.
• Είναι νευρικός και πολλές φορές εχθρικός απέναντι στους άλλους και σε κάθε μορφή εξουσίας.
• Ονειροπολεί και είναι ευσυγκίνητος.
• Δεν έχει μία σταθερή ταυτότητα, καθώς ο εαυτός του αλλάζει καθημερινά. Δοκιμάζει διάφορους ρόλους και ταυτότητες ώστε να δει ποια του ταιριάζει καλύτερα.
• Έχει αντιδραστική στάση προς το αντίθετο φύλο μέχρι να αποσαφηνίσει το ρόλο των φύλων.
• Δεν είναι σταθερός στις αποφάσεις του.
• Έχει κριτική διάθεση έναντι των άλλων και αμφισβητεί όλους αυτούς που φροντίζουν για το «καλό» του κόσμου, προκαλώντας το κακό του.
• Αρχίζει φανερά να αμφισβητεί τους γονείς του, τους δασκάλους και διερευνά τα όριά τους.
• Προσπαθεί να ορίσει τα πιστεύω του και να τα υπερασπιστεί.
• Διεκδικεί «τα δικαιώματά του» και την αυτονομία του.
• Νιώθει πως μόνο αυτοί που βιώνουν την ίδια κατάσταση μπορούν να τον καταλάβουν και γι’ αυτό είναι στενά συνδεδεμένος με τις παρέες συνομηλίκων του. Δεν υπάρχει λόγος να ανησυχούμε για το παιδί μας. Η εφηβεία είναι μία δύσκολη περίοδος, όσο κι αν εμείς νομίζουμε πως «παιδιά είναι… τι προβλήματα έχουν». Πρέπει να βάλουμε τον εαυτό μας στη θέση τους. Από τη μια οι έφηβοι διψούν για ανεξαρτησία, από την άλλη δεν νιώθουν έτοιμοι γι’ αυτήν. Πρέπει να στηρίξουμε το παιδί μας σε κάθε αναταραχή που βιώνει, αλλά ταυτόχρονα να θεσπίσουμε ξεκάθαρα όρια και κανόνες. Χρειάζεται υπομονή και διακριτικότητα στις κινήσεις μας, ώστε να βοηθήσουμε το παιδί στην προσπάθειά του «να ανακαλύψει τον εαυτό του».
ΤΗΣ ΛΟΥΙΖΑΣ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ, ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΟΥ (ΜΑΖΙ - ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΠΑΙΔΩΝ ΚΑΙ ΕΦΗΒΩΝ)
Πηγή: sigmalive
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου