Η Anne φοβάται να ξυπνήσει το πρωί. Ο Σαμ ο εννιάχρονος γιος της είναι απρόβλεπτος. Μερικές φορές όλα πηγαίνουν καλά και ακολουθεί την πρωινή ρουτίνα. Άλλες φορές, όμως, της επιτίθεται ακόμα και για τα πιο μικρά πράγματα – για μια προτροπή να ντυθεί, για μια απρογραμμάτσιτη στάση στο δρόμο για το σχολείο, για ένα απλό «όχι» όταν ζητάει πίτσα για βραδινό.
«Κάθε μέρα δεν ξέρω τι περιμένω από αυτόν» λέει η Anne, διευθύντρια δημοσίων σχέσεων σε ένα ανεξάρτητο Γυμνάσιο στο New Hampshire. «Αρχίζει να φωνάζει και να κλωτσάει όταν κάτι δεν γίνεται όπως θέλει».
Ο Sam διαγνώστηκε με ΔΕΠΥ όταν ήταν 5 χρονών. Αν και η διάγνωση αυτή εξηγεί κάποιες από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει στο σχολείο, δεν μπορεί να εξηγήσει την επιθετική και προκλητική συμπεριφορά/ χαρακτήρα του. Φέτος, στην αρχή της σχολικής χρονιάς, η Anne ζήτησε βοήθεια για την συμπεριφορά του γιου της, καθώς αποτελούσε πηγή μόνιμου και μεγάλου άγχους για την οικογένειά της. Ο παιδίτρός της διαπίστωσε ότι ο Sam είχε Εναντιωματική- Προκλητική Διαταραχή (Oppositional defiant disorder, ODD).
Αναγνωρίστε την Εναντιωματική- Προκλητική Διαταραχή στο παιδί σας:
Τα παιδιά με ODD έχουν ένα πρότυπο θυμωμένων, βίαιων και διασπαστικών συμπεριφορών απέναντι στους γονείς, τους φροντιστές τους και σε άλλες μορφές εξουσίας. Πριν την εφηβεία, η ODD είναι πιο συχνή στα αγόρια. Μετά την εφηβεία, ωστόσο, εμφανίζεται με την ίδια συχνότητα και στα δύο φύλα. Ο Sam δεν είναι ο μόνος που έχει την συγκεκριμένη διπλή διάγνωση. Περίπου το 40% των παιδιών με ΔΕΠΥ εκτιμάται ότι έχουν και Εναντιωματική – Προκλητική Διαταραχή.
Κάθε παιδί δοκιμάζει με τις πράξεις του τα όριά του από καιρό σε καιρό. Η Εναντιωματική – Προκλητική Διαταραχή μοιάζει πολλές φορές με την τυπική εφηβική συμπεριφορά: καβγάδες, θυμός και επιθετικότητα. Το πρώτο βήμα για να διορθώσετε την προβληματική συμπεριφορά του παιδιού σας είναι να αναγνωρίσετε την ύπαρξη της Εναντιωματικής – Προκλητικής Διαταραχής. Πώς μπορείτε να ξεχωρίσετε όμως πότε το παιδί σας χρειάζεται βοήθεια από ειδικούς και δεν είναι απλά ένα «ζόρικο» παιδί;
Δεν υπάρχει σαφής διαχωριστική γραμμή μεταξύ της αναμενόμενης εναντιωματικής συμπεριφοράς και της ODD, εξηγεί ο Ross Greene, Ph.D, αναπληρωτής καθηγητής της Κλινικής Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και συγγραφέας του βιβλίου “The Explosive Child” (Το Εκρηκτικό Παιδί). Η έλλειψη σαφών κριτηρίων εξηγεί και τις συχνές διαφωνίες μεταξύ των ειδικών σχετικά με το αν κάποιο παιδί πρέπει να διαγνωστεί με Εναντιωματική – Προκλητική Διαταραχή.
Σύμφωνα με τον Greene, έγκειται στους γονείς να αποφασίσουν αν χρειάζονται βοήθεια για την προκλητική συμπεριφορά του παιδιού τους. «Αν παλεύετε με την συμπεριφορά του παιδιού σας, αν δημιουργεί δυσάρεστες καταστάσεις στο σπίτι ή στο σχολείο, τότε πληρείτε τα κριτήρια για την ύπαρξη προβλήματος και σας συνιστώ να αναζητήσετε βοήθεια από κάποιον ειδικό».
Η Anne δεν είχε ακούσει ποτέ για την ODD όταν κάλεσε ένα γνωστικό συμπεριφορικό θεραπευτή για να συζητήσουν στρατηγικές αντιμετώπισης της αλλοπρόσαλλης συμπεριφοράς του γιου της. Αφού πέρασε κάποιο χρονικό διάστημα στο σπίτι της οικογένειας, παρατηρώντας τον Sam και τον τρόπο που αλληλεπιδρούσε με τη μαμά του, ο θεραπευτής είδε σημάδια της ODD. «Δεν ήξερα για τι πράγμα μου μιλούσε» εξηγεί η Anne. Στην επόμενη επίσκεψη του Sam στον γιατρό του, η Anne τον ρώτησε αν η Εναντιωματική – Προκλητική Διαταραχή θα μπορούσε να εξηγήσει τη συμπεριφορά του γιου της και εκείνος απάντησε καταφατικά.
«Όταν το σκέφτηκα, η διάγνωση φαινόταν σωστή» λέει η Anne. «Κανένας από τους τρόπους που χρησιμοποιούσα για να ελέγξω την συμπεριφορά της μεγαλύτερης κόρης μου δεν είχε αποτέλεσμα με τον Sam».
Μια άλλη μητέρα, η Jane Gazdag, λογίστρια από την Νέα Υόρκη άρχισε να παρατηρεί έντονα προβλήματα στην συμπεριφορά του 8χρονου πλέον γιού της Seamus Brady από την ηλικία των 4 ετών. «Ούρλιαζε 2 και 3 ώρες για τα πιο ασήμαντα πράγματα. Εναντιωνόταν στα πάντα». Όταν η Jane διαπίστωσε ότι δεν έκανε πια ευχάριστα και διασκεδαστικά πράγματα με τον γιό της, επειδή ήταν τρομερά αγχωμένη, άρχισε να υποψιάζεται ότι ο Seamus μπορεί να έχει ODD. Ο παιδίατρος επιβεβαίωσε τις υποψίες της.
Τα σημάδια της Εναντιωματικής – Προκλητικής Διαταραχής φαίνονται κυρίως στην συμπεριφορά του παιδιού απέναντι στο βασικό φροντιστή του (συνήθως τη μητέρα). Η προκλητική συμπεριφορά μπορεί να εμφανίζεται και απέναντι σε δευτερεύοντες φροντιστές, στους εκπαιδευτικούς ή σε άλλες μορφές εξουσίας. Στα παιδιά με ΔΕΠΥ, η ODD εμφανίζεται 2 χρόνια μετά την αρχική διάγνωση.
Αν ένα παιδί γίνεται προκλητικό, υπάρχει ένας εύκολος τρόπος για να διαπιστώσει κανείς αν η συμπεριφορά αυτή είναι συνέπεια της ΔΕΠΥ ή αν είναι σημάδι της Εναντιωματικής- Προκλητικής Διαταραχής. «Στη ΔΕΠΥ οι δυσκολίες δεν εμφανίζονται στην αρχή μιας εργασίας, αλλά στη δυσκολία του παιδιού να την ολοκληρώσει» εξηγεί ο Russell Barkley PhD, καθηγητής Κλινικής Ψυχιατρικής Και Παιδιατρικής στην Ιατρική Σχολή της Νότιας Καρολίνας. «Αν όμως το παιδί δεν μπορεί να ξεκινήσει ένα έργο, τότε πρόκειται για ODD».
Η σύνδεση παρορμητικής και προκλητικής συμπεριφοράς.
Για να καταλάβουμε γιατί η ODD βρίσκεται τόσο συχνά στα παιδιά με ΔΕΠΥ θα πρέπει να κατανοήσουμε τις δύο διαστάσεις της διαταραχής – τις συναισθηματικές και κοινωνικές συνιστώσες, υποστηρίζει ο Barkley. Η απογοήτευση, η ανυπομονησία και ο θυμός είναι συστατικά του συναισθηματικού στοιχείου. Οι καβγάδες και η ολοκληρωτική περιφρόνηση είναι μέρη του κοινωνικού στοιχείου.
Τα περισσότερα παιδιά με ΔΕΠΥ είναι παρορμητικά και αυτό οδηγεί την συναισθηματική συνιστώσα της ODD. «Τα ατομα με ΔΕΠΥ εκφράζουν γρήγορα τα συναισθήματά τους ενώ τα άλλα άτομα μπορούν και τα συγκρατούν/ τα ελέγχουν», λέει ο Barkley. Για αυτό το λόγο τα παιδιά με ΔΕΠΥ που κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η έλλειψη/ η δυσκολία προσοχής (και όχι η παρορμητικότητα) είναι λιγότερο πιθανό να αναπτύξουν ODD. Αντιθέτως, τα παιδιά με ΔΕΠΥ που έχει σαν κύριο χαρακτηριστικό την παρορμητικότητα, είναι πιαθνό να διαγνωστούν και με Εναντιωματική – Προκλητική Διαταραχή.
Ο θυμός και η απογοήτευση ενός παιδιού με ΔΕΠΥ και ODD είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν. Ωστόσο, η προκλητική συμπεριφορά είναι το μεγαλύτερο άγχος στην οικογένεια. Αυτή την συμπεριφορά την τροφοδοτούν άθελα οι ίδιοι οι γονείς. Αν ένας γονιός κάνει ο,τι θέλει το παιδί μόλις αυτό έχει ξέσπασμα, του «διδάσκει» να συμπεριφέρεται με αυτό τον τρόπο, να θυμώνει δηλαδή και να μαλώνει όταν θέλει κάτι. Αυτή η πλευρά της ODD είναι μια μαθημένη συμπεριφορά, αλλά μπορεί να εξαφανιστεί μέσα από κατάλληλες παρεμβάσεις (συμπεριφορική θεραπεία).
Πρώτα ΔΕΠΥ, μετά ODD.
Πριν την αντιμετώπιση της ODD, πρέπει η ΔΕΠΥ να είναι υπό έλεγχο. “ Όταν μειώνουμε την υπερκινητικότητα, την παρορμητικότητα και την απροσεξία – ακόμα και μέσω φαρμακευτικής αγωγής- βλέπουμε ότι ταυτόχρονα βελτιώνεται και η αντιδραστική συμπεριφορά του παιδιού” εξηγεί ο Greene.
Τα παραδοσιακά διεγερτικά φάρμακα είναι η αρχική μας επιλογή καθώς φαίνεται να μειώνουν τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ, και τη ODD, έως και 50% σε περισσότερες από 25 δημοσιευμένες μελέτες, λέει ο William Dodson, MD, ο οποίος ειδικεύεται στη θεραπεία της ΔΕΠΥ στο Greenwood του Κολοράντο. Και τα μη διεγερτικά φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν. Σε μια μελέτη, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η ατομοξετίνη (η γενική μορφή της δραστικής ουσίας που βρίσκεται στο φάρμακο Strattera) μειώνει σημαντικά τα συμπτώματα των 2 διαταραχών (ΔΕΠΥ και ODD). Οι ερευνητές σημειώνουν στη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδικής και Εφηβικής Ψυχιατρικής, τον Μάρτιο του 2005, ότι σε παιδιά και με τις δύο διαταραχές απαιτούνταν υψηλοτερες δόσεις του φαρμάκου για τον έλεγχο των συμπτωμάτων τους.
Η Strattera βοήθησε τον Seamus να ελέγξει τα συναισθήματά του, μειώνοντας τον αριθμό και την ένταση των ξεσπασμάτων του. «Έχει μεγάλη διαφορά» λέει η Jane. Για κάποια παιδιά, η φαρμακευτική αγωγή δεν φτάνει. Τότε, αφού τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ τεθούν υπό έλεγχο, μπορούμε να παρέμβουμε και στις συμπεριφορές της ODD. Αν και υπάρχουν λίγα στοιχεία σχετικά με την αποτελεσματικότητα των θεραπειών στην Εναντιωματική – Προκλητική Διαταραχή, οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι η συμπεριφορική θεραπεία έχει τις μεγαλύτερες πιθανότητες να βοηθήσει. Υπάρχουν πολλές μορφές της συμπεριφορικής θεραπείας, αλλά η γενική αρχή όλων είναι αν επιβραβεύει/ να ανταμείβει κανείς την καλή συμπεριφορά και να υπάρχουν συνέπειες που θα εφαρμόζονται με σταθερ΄ότητα για τις κοινωνικά μη αποδεκτές μορφές συμπεριφοράς.
Τα προγράμματα συμπεριφορικής θεραπείας δεν αρχίζουν με το παιδί, αλλά με τον ενήλικα. Επειδή το παιδί με ODD έχει συνήθως έναν φροντιστή που ενδίδει στα ξεσπάσματά του, στην βίαιη συμπεριφορά του ή τιμωρεί χωρίς να δείχνει σταθερότητα και συνέπεια, το παιδί νομίει ότι με αυτή την συμπεριφορά θα καταφέρνει αυτό που θέλει. Για αυτό το λόγο, το άτομο που φροντίζει κυρίως το παιδί θα πρέπει να επιμορφωθεί σχετικά για να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά και με σωστό τρόπο. Ένα άλλο πολύ βασικό σημείο της εκπαίδευσης των γονέων είναι να αναλογιστούν μήπως και οι ίδιοι είχαν Εναντιωματική – Προκλητική Διαταραχή που δεν διαγνώστηκε. Οι ενήλικες με ODD είναι πιθανό να μην μπορούν να αντιδρούν στην συμπεριφορά του παιδιού με συνέπεια και σταθερότητα. Η εφαρμογή τιμωριών με συνέπεια είναι μόνο ένα μέρος ενός προγράμματος συμπεριφορικής θεραπείας. Ένας γονιός πρέπει να μάθει επίσης να χρησιμοποιεί την θετική ενίσχυση όταν ένα παιδί συμπεριφέρεται με τον επιθυμητό/ κατάλληλο τρόπο.
Stick with it
Ένας συμπεριφορικός θεραπευτής δουλεύει με τους γονείς και το παιδί μαζί για να μειώσει τις προβληματικές συμπεριφορές. Στην κορυφή της λίστας της Anne ήταν το «σκάσε» που φώναζε συνέχεια ο γιος της σε όλους. Η Anne έγραφε σε ένα φύλλο χαρτί κάθε φορά που ο γιός της της έλεγε να σκάσει. Στο τέλος τη ημέρας, η Anne και οι γιός της κοίταζαν μαζί πόσες φορές το είπε. Αν ο αριθμός ήταν μικρότερος από τον στόχο που είχαν βάλει για εκείνη την ημέρα, ο μικρός έπαιρνε μια ανταμοιβή , ένα παιχνίδι ή χρόνο για να παίξει ηλεκτρονικό. Μέρα με τη μέρα ο Sam προσπαθούσε να λέει όσο το δυνατόν λιγότερες φορές “Σκάσε” και η Anne προσπαθούσε να εφαρμόζει με συνέπεια τις τιμωρίες της.
Όλοι οι άνθρωποι που φροντίζουν ένα παιδί πρέπει να συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Οι παππούδες, οι δάσκαλοι, οι babysitters και οι άλλοι ενήλικες που περνούν χρόνο με το παιδί πρέπει να καταλάβουν ότι η ανάγκη για σταθερότητα και συνέπεια στην συμπεριφορική θεραπεία αφορά και εκείνους.
«Η ODD επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό τις σχέσεις και την επικοινωνία μεταξύ παιδιών και ενηλίκων» αναφέρει η Greene. «Θες να αρχίσουν να βελτιώνονται τα πράγματα όσο πιο νωρίς γίνεται».
Η Anne πιστεύει ότι η υπομονή και η προσπάθειά της θα έχουν αποτέλεσμα. «Ελπίζουμε ότι όλη αυτή η δουλειά που έχουμε κάνει, κάποια στιγμή να κάνει το κλικ για τον Sam»
Απόδοση του άρθρου The Anger Games της Karen Barrow
Ιωάννα Αγγέλου
Ειδική Παιδαγωγός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου