Δεν ασχολήθηκα με τα σχολικά βιβλία τα τελευταία χρόνια. Ελαττώθηκε το ενδιαφέρον που είχα στην δεκαετία του 1990 επειδή είχαν αφαιρεθεί σταδιακά οι ενοχλητικές εκφράσεις κατά του Άλλου στα σχολικά εγχειρίδια της Ελλάδας και της Τουρκίας. Είχα την εντύπωση ότι η κατάσταση βελτιωνόταν. Υπήρχαν ακόμη ελλείψεις αλλά δεν υπήρχε ο έντονος λόγος μίσους. Π.χ., η ελληνική πλευρά δεν έλεγε, όπως το 1989, «η κίτρινη φυλή» ή «οι βάρβαροι», ούτε η τουρκική «οι Έλληνες επέδειξαν ότι είναι ικανοί να σκοτώνουν τα βρέφη στις κούνιες τους χωρίς οίκτο».
Έσφαλα. Δυστυχώς τα σχολικά βιβλία πάλι άρχισαν να με ενδιαφέρουν. Μου ζητήθηκε να γράψω ένα άρθρο για ένα αγγλόφωνο βιβλίο σχετικά με το σχολικό βιβλίο της Μ. Ρεπούση που χρησιμοποιήθηκε το 2006-2007, έγινε αιτία αναστάτωσης και τελικά αποσύρθηκε. Η σχετική έρευνα αφορά τον «πόλεμο ιστορίας» παγκοσμίως. Με «πόλεμο ιστορίας» εννοούμε τις διαμάχες σχετικά με τις διαφορετικές ερμηνείες του παρελθόντος. Αλλά τι ήταν αυτό που ενόχλησε τους έλληνες φανατικούς (τους εθνικιστές αν θέλετε); Η βασική ένσταση ήταν ότι οι Τούρκοι δεν παρουσιαζόταν τόσο αρνητικοί όσο πραγματικά ήταν. Π.χ., η κατάσταση των Ελλήνων στην Μικρασιατική Καταστροφή παρουσιαζόταν συγκαλυμμένα ή μάλλον δεν παρουσιαζόταν, σύμφωνα με τους επικριτές. Το ίδιο και με την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας – παραήταν ισορροπημένη. Οι επικριτές έκαναν λόγο για μια προσπάθεια ικανοποίησης της Άλλης πλευράς, κάνοντας παραχωρήσεις σε θέματα εθνικής ιστορίας και ταυτότητας.
Έχει άλλη άποψη η κ. Ρεπούση. Τα σχολικά βιβλία απευθύνονται σε παιδιά. Το να παρουσιάζομε τον Άλλο ως εχθρό, βίαιο, επιθετικό, ανήθικο και απειλή δεν είναι σωστό και ειδικά είναι επιζήμιο. Τα μικρά παιδιά που θα ακούσουν αυτά τα τόσα αρνητικά που έπραξε ο Άλλος θα φέρουν τις σχετικές εικόνες και στερεότυπα σε όλη τους τη ζωή. Το θέμα δεν είναι η «ιστορία» αλλά η διαπαιδαγώγηση και η ψυχολογία των παιδιών. Όσο για το επιχείρημα «οι αλήθειες πρέπει να λέγονται» είναι υποκριτικό και δημαγωγικό επειδή σε αυτά τα σχολικά βιβλία δεν περιλαμβάνονται «οι δίκες μας» πιθανές αρνητικές πλευρές. Αυτά τα εγχειρίδια αποσιωπούν συστηματικά ό,τι δεν «μας» αρέσει. Και τελικά τα μόνο που επιτυγχάνεται είναι μια αρνητική εικόνα του Άλλου μέσα στις συνειδήσεις των πολιτών. Και όταν αυτά τα παιδιά μεγαλώσουν θα γράφουν σχολικά βιβλία μίσους χωρίς καν να το συνειδητοποιούν.
Σε αυτό ακριβώς το σημείο πάσχουν τα σχολικά εγχειρίδια της Τουρκίας που χρησιμοποιούνται φέτος, το 2011-2012. Τα λάθη, οι αντιφάσεις, οι υπερβολικές εθνικές μεγαλοστομίες, οι αποσιωπήσεις των θεμάτων που δεν περιλαμβάνονται στην «επίσημη» τουρκική ιστορία θα μπορούσαν να αποτελέσουν θέμα μιας ευρύτερης μελέτης. Εδώ θα αναφερθώ περιληπτικά μόνο στο πώς διαμορφώνονται οι πεποιθήσεις των νέων. Τα χωρία μέσα σε εισαγωγικά είναι από το σχολικό βιβλίο της 10της τάξης μέσης εκπαίδευσης (Ortaöğretim Tarih, 10. Sınıf).
Τα παιδιά διαβάζουν πώς οι Οθωμανοί και οι Τούρκοι φέρθηκαν πάντα με επιείκεια στους Ασσύριους (Süryani, αραβόφωνοι Χριστιανοί), στους Ρωμιούς/Έλληνες και στους Αρμένιους της Τουρκίας και του εξωτερικού, ενώ αυτοί ανταπόδωσαν αυτή την κατανόηση με αχαριστία και κακία. Σε αυτά τα βιβλία η επιείκεια της «δικής μας» πλευρά τονίζεται συστηματικά. Δεν είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς τα αισθήματα της νέας γενιάς μετά από αυτήν την παιδεία.
Σύμφωνα με αυτά τα βιβλία «οι Άλλοι» λειτούργησαν ως όργανα των ξένων. Οι ξένοι εχθροί της Τουρκίας χρησιμοποίησαν και χρησιμοποιούν τους «Άλλους» για να κάνουν κακό στους Τούρκους. Π.χ., οι Ασσύριοι «υποστηρίζουν ότι έχουν υποστεί μια γενοκτονία… Ιδιαιτέρως οι Ασσύριοι που μετανάστευσαν στο εξωτερικό έχουν γίνει όργανα των θρησκευτικών και πολιτικών συμφερόντων αυτών των κρατών για να μπορέσουν να απολαύσουν τα οικονομικά οφέλη της Δύσης» (σ.66). Οι Ρωμιοί* («όλοι», όχι ορισμένοι) συνεργάστηκαν με τους εχθρούς, ενώ ήταν αυτοί που είχαν ευεργετηθεί περισσότερο. Η κακία και αχαριστία αναφέρονται διεξοδικά. Ακόμα και σήμερα «όπως βλέπουμε από την παραπάνω είδηση [η είδηση είναι ότι το Ελληνικό Κοινοβούλιο καθιέρωσε μια μέρα μνήμης για την «γενοκτονία των Ποντίων»] η Ελλάδα συνεχίζει να έχει βλέψεις στα εδάφη της Τουρκίας» (σ. 158). Το εγχειρίδιο υποστηρίζει ότι ο σκοπός είναι η επίτευξη της Μεγάλης Ιδέας η οποία αδιάλειπτα συνεχίζεται ως μια απειλή. Οι Ρωμιοί και οι Έλληνες «έκαναν βιαιότητες και κατά των αθώων αμάχων» (σ. 156-161).
Αφιερώνονται δέκα σελίδες για τους Αρμένιους. Παρότι οι Τούρκοι «έχουν σώσει τους Αρμένιους από την καταπίεση των Βυζαντινών εκείνοι προσπάθησαν να εξοντώσουν τους Μουσουλμάνους» (σ. 178-180), «έκαναν σφαγές» (σ. 198) και έκαναν σχέδια «για να σκοτώσουνε όλους τους Μουσουλμάνους άνω των δύο ετών» (σ.199). Σε ορισμένες περιοχές όλος ο τουρκικός πληθυσμός σκοτώθηκε από τους Αρμένιους, χωρίς διάκριση παιδιών και γυναικών. Σκοτώθηκαν από τους Αρμένιους και αυτοί που δεν μπόρεσαν να μεταναστεύσουν για διάφορους λόγους, και ειδικά φέρθηκαν πολύ άσκημα στις γυναίκες» (199). Με τον διωγμό [του 1915] «εξασφαλίστηκε η ασφάλεια της ζωής των Αρμενίων» επειδή οι Αρμένιοι που δεν συμμετείχαν στην τρομοκρατία εδολοφονούντο από τους άλλους Αρμένιους. Μετά επεξηγείται σε βάθος η οργάνωση ΑΣΑΛΑ και οι 29 δολοφονικές επιθέσεις κατά των τούρκων διπλωματών (σ. 203).
Δεν είναι σαφές γιατί στην Ελλάδα όπως και στην Τουρκία οι άνθρωποι θέλουν να παρουσιάσουν τον Άλλο ως αρνητικό σε τέτοιο βαθμό. Ξέρουμε όμως καλύτερα τον μηχανισμό της συμπεριφοράς «μας» σχετικά με τον Άλλο: μερικές αρνητικές πράξεις ορισμένων, χρεώνονται στο σύνολο, μια κακή πράξη παρουσιάζεται ως το αμετάβλητο διαχρονικό χαρακτηριστικό του Άλλου και τελικά, μετά από μια έμμεση σύγκριση, καταλήγουμε να πιστεύουμε ότι «εμείς» είμαστε θετικότεροι (δυνατοί, θαρραλέοι, πολιτισμένοι, μετριόφρονες κ.α.). Αυτά τα βιβλία ούτε μια φόρα δεν διευκρινίζουν ότι «ορισμένοι» ήταν αυτοί που έκαναν τις αρνητικές πράξεις. Από την άλλη, όταν αναφέρονται στα «δικά μας» θετικά, πάλι αυτά αποδίδονται σε «όλους μας».
Μια γενική παρατήρηση είναι ότι αυτά τα σχολικά βιβλία ιστορίας δεν σχετίζονται τόσο με την ιστορία αλλά με ταυτότητες. Ο σκοπός είναι να εμπεδωθεί μια εθνική ταυτότητα. Το λυπηρό είναι ότι αυτοί που διαχειρίζονται αυτά τα θέματα δεν έχουν συνείδηση των πράξεών τους. Πιστεύουν ότι καλλιεργούν μια «συνείδηση» αλλά δεν βλέπουν ότι δημιουργούν μια τραυματισμένη, επιβλαβή και άρρωστη ταυτότητα. Δεν θέλουν να το δουν αυτό. Δεν θέλουν να συμβουλευτούν ειδικούς, και μια τέτοια συνεργασία τους ενοχλεί. Πιστεύουν ότι κατέχουν την απόλυτη αλήθεια. Βέβαια η ποιότητα των βιβλίων προκαθορίζεται στην φάση που επιλέγονται οι συγγραφείς. Αυτά τα βιβλία δεν θα πρέπει να θεωρηθούν έκπληξη.
* Με τον όρο «Ρωμιός» στα τουρκικά νοείται ο τουρκικής (ή οθωμανικής) ιθαγένειας Έλληνας (ή ελληνόφωνος χριστιανός), με τον δε όρο «Έλλην» (Yunan) νοείται ο Έλληνας της Ελλάδας.
**Άρθρο του Ηρακλή Μήλλα στην εφημερίδα Ζαμάν της Κωνσταντινούπολης – 20.12.2011 (στα τουρκικά)
***Ο Ηρακλής Μήλλας γεννήθηκε το 1940 στην Τουρκία, έζησε στην Κωνσταντινούπολη μέχρι το 1971 και έκτοτε διαμένει στην Ελλάδα. Είναι πολιτικός μηχανικός, απόφοιτος του Πανεπιστημίου της Ροβερτείου, με διδακτορικό στην πολιτική επιστήμη από το Πανεπιστήμιο της Άγκυρας. Εργάστηκε ως μηχανικός στην Τουρκία, στην Ελλάδα και σε διάφορες αραβικές χώρες.
Πηγή: protagon
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου