Πρακτικές συμβουλές για τη διδασκαλία μαθητών με προβλήματα όρασης

Η κοινή σχολική τάξη έχει σχεδιαστεί για μαθητές με πλήρη όραση. Ωστόσο, σύμφωνα με το CDC, σχεδόν το 3% των παιδιών κάτω των 18 ετών είναι τυφλά ή με προβλήματα όρασης. Μερικά από αυτά φοιτούν σε ειδικά σχολεία, ενώ άλλα εγγράφονται στα τοπικά γενικά δημόσια ή ιδιωτικά σχολεία. Ως εκπαιδευτικοί, μπορεί να αναρωτιέστε πώς μπορείτε δεχτείτε στην τάξη σας αυτούς τους μαθητές, διδάσκοντάς τους αποτελεσματικά και βοηθώντας τους να φτάσουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους.

Γι' αυτό ζητήσαμε από ορισμένους ειδικούς να μας δώσουν πρακτικές συμβουλές για τη διδασκαλία τυφλών ή μαθητών με προβλήματα όρασης στα γενικά σχολεία.

Τι σημαίνει να είσαι τυφλός ή με προβλήματα όρασης;

Όταν ακούτε τον όρο «τυφλός», πιθανότατα σκέφτεστε κάποιον που δεν έχει καθόλου όραση. Αλλά αυτό είναι μόνο ένα μέρος του οπτικού φάσματος. Εδώ είναι μερικοί άλλοι όροι που πρέπει να γνωρίζετε.

Μερική όραση: Ένα άτομο με μειωμένη όραση έχει κάποια όραση στο ένα ή και στα δύο μάτια. Αυτός ο όρος χρησιμοποιείται συχνά σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα.

Χαμηλή όραση: Αυτός ο όρος περιγράφει ένα άτομο με κακή όραση που δεν μπορεί να διορθωθεί πλήρως με γυαλιά ή επαφές. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το άτομο μπορεί να δει τα πράγματα από κοντά αλλά όχι από απόσταση ή το αντίστροφο. Άλλοι έχουν κακή οπτική οξύτητα σε όλο το φάσμα.

Νομικά τυφλός: Για να θεωρηθεί κάποιος νομικά τυφλός, πρέπει να έχει όραση 20/200 (6/60) στο καλύτερο μάτι του με διόρθωση ή/και να έχει οπτικό πεδίο που περιορίζεται σε 20 μοίρες ή λιγότερο.

Πλήρως τυφλός: Αυτός που είναι τυφλός έχει ολική απώλεια όρασης.

Οι μαθητές μπορεί να ανήκουν οπουδήποτε σε αυτό το φάσμα, επομένως είναι σημαντικό να μάθετε περισσότερα για την οπτική τους ικανότητα.

Σημείωση για τη γλώσσα που χρησιμοποιείται στο κείμενο

Η συζήτηση σχετικά με τη γλώσσα που πρέπει να χρησιμοποιείται για τη δήλωση ενός ιδιαίτερου χαρακτηριστικού του ατόμου («πρώτα το πρόσωπο» ή «πρώτα η ταυτότητα») συνεχίζεται. Ορισμένοι φορείς και άνθρωποι προτιμούν τους όρους «τυφλός» ή «άτομο με προβλήματα όρασης, ενώ άλλοι ενθαρρύνουν τη χρήση των όρων : «άτομο που είναι τυφλό» ή «άτομο με προβλήματα όρασης». Σε αυτό το άρθρο, χρησιμοποιούνται και οι 2 τρόποι, καθώς είναι πιθανό να συναντήσετε και τους δύο στον πραγματικό κόσμο. Συνιστούμε να ρωτήσετε τους ίδιους τους μαθητές σας με ποιον από τους 2 όρους προτιμούν να δηλώνονται όταν είναι αναγκαίο.

Συμβουλές για τη διδασκαλία ατόμων με προβλήματα όρασης:

Να χρησιμοποιείτε πάντα ονόματα

Να χρησιμοποιείτε πάντα το μικρό όνομα του μαθητή με προβλήματα όρασης όταν του απευθύνεστε. Έτσι θα ξέρει ότι μιλάτε σε αυτόν και όχι σε κάποιον άλλο. Όταν τον συναντάτε στο διάδρομο, αντί να πείτε απλώς «Γεια», ανακοινώστε και το όνομά σας, καθώς είναι πολύ πιθανό να μην μπορεί να διακρίνει/ αναγνωρίσει το πρόσωπό σας. Για παράδειγμα πείτε του: «Γεια σου Νίκο, είμαι η κυρία Μαρία. Πώς είσαι σήμερα;». Ζητήστε και από τα υπόλοιπα παιδιά του σχολείου να κάνουν το ίδιο γιατί αυτό ενισχύει τη σύνδεση στη σχολική κοινότητα.

Χρησιμοποιείτε κανονικά λέξεις που αναφέρονται στην όραση

Μην αποφεύγετε λέξεις όπως «δείτε» και «κοιτάξτε» στην τάξη σας. Ακριβώς όπως οι βλέποντες συνομήλικοί τους, έτσι και τα παιδιά με προβλήματα όρασης πρέπει να έχουν αυτές οι λέξεις στο λεξιλόγιό τους. Απλά τα παιδιά με προβλήματα όρασης, θα «βλέπουν» είτε φέρνοντας τα αντικείμενα πολύ κοντά, είτε εξερευνώντας τα με το άγγιγμα. Χρησιμοποιείτε τα ρήματα και σε εκφράσεις της καθημερινότητας πχ «Θα σε δω σε λίγο» χωρίς να αισθάνεστε άσχημα.

Μην κάνετε χειρονομίες, αποδίδετε τα πάντα λεκτικά

Όταν γράφετε στον πίνακα, να διαβάζετε/ λέτε πάντα αυτό που γράφετε, ώστε ο μαθητής να έχει πρόσβαση σε αυτές τις πληροφορίες και να μπορεί να τις ακολουθεί. Χρησιμοποιήστε έννοιες θέσης και κατεύθυνσης όπως πάνω/κάτω, πάνω, πίσω/μπροστά από, αριστερά/δεξιά, κ.λπ., και χρησιμοποιήστε περιγραφικές προτάσεις όπως «Η μπάλα είναι δίπλα στην πόρτα» αντί για «Η μπάλα είναι εκεί». Αποφύγετε λέξεις και φράσεις όπως «εδώ», «εκεί», «εδώ» και «εκεί» και χειρονομίες που παρέχουν κατεύθυνση, αφού οι μαθητές με προβλήματα όρασης δεν μπορούν να τις κατανοήσουν.

Αποφεύγετε να ρωτάτε τους μαθητές αν μπορούν να δουν κάτι

Μη ρωτάτε έναν μαθητή: «Μπορείς να το δεις αυτό;». Συχνά μπορεί να το δει, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μπορεί να το διαβάσει ή να διακρίνει όλα τα στοιχεία που απαιτούνται. Αντίθετα, ρωτήστε τον αν βλέπει κάποια μέρη του πίνακα καλύτερα, αν μπορεί να αναγνωρίσει όλες τις λέξεις και τους αριθμούς χωρίς να μαντέψει, αν μπορεί να εντοπίσει κάτι στη σελίδα/ στην άσκηση κοκ.

Επιλογή της κατάλληλης θέσης

Πάντα να ευνοείτε την ισχυρότερη πλευρά της όρασης του μαθητή. Για παράδειγμα, εάν ο μαθητής χρησιμοποιεί μόνο το αριστερό του μάτι, θα πρέπει να κάθεται στη δεξιά πλευρά της τάξης, μακριά από τα παράθυρα. Ιδανικό είναι τα καθίσματα να έχουν στραμμένα την πλάτη τους στις πηγές φωτός (ήλιος, παράθυρο κλπ).

Αντίθεση, αντίθεση, αντίθεση

Όταν διδάσκετε μαθητές με προβλήματα όρασης ή τυφλούς, χρησιμοποιείτε τις αντιθέσεις για τα πάντα. Να σκέφτεστε : "τολμηρό, μεγάλο και απλό!" Χρησιμοποιείτε φωτεινές μπάλες που έρχονται σε αντίθεση με το πάτωμα του γυμναστηρίου. Οι σκάλες πρέπει να έχουν τουλάχιστον τα πρώτα και τα τελευταία σκαλοπάτια κολλημένα υλικό που έρχεται σε αντίθεση με το χρώμα τους κανονικά (συνήθως τοποθετείται μια κίτρινη λωρίδα στην άκρη τους).

Ακολουθώντας το παιδί που προηγείται

Όταν υπάρχει ουρά, κατευθύνετε την προσοχή του τυφλού ή με προβλήματα όρασης μαθητή στο παιδί που έχει μπροστά του χρησιμοποιώντας το χρώμα των ρούχων ή των μαλλιών και βάλτε το να ακολουθήσει αυτό που κάνει αυτό το παιδί (σταματά, περπατά ευθεία, γυρίζει κ.λπ.), κινούμενο πάντα αργά για ασφάλεια.

Να οδηγείτε το παιδί με προβλήματα όρασης με αυτοπεποίθηση

Εάν πρέπει οδηγήσετε στο χώρο ένα τυφλό παιδί προσχολικής ηλικίας, προσφέρετέ του δύο δάχτυλα ή τον καρπό σας για να τον κρατήσουν. Μην το κρατάτε εσείς από το χέρι, εκτός αν πρόκειται για την ασφάλειά του. Για τους μεγαλύτερους μαθητές, ζητήστε τους να σας κρατήσουν με το κυρίαρχο χέρι τους ακριβώς πάνω από τον αγκώνα σας.

Έχετε την ασφάλεια πρώτη προτεραιότητα

Οι μαθητές πρέπει να κατανοούν τους «κανόνες του δρόμου» και να χρησιμοποιούν πάντα τη δεξιά πλευρά των διαδρόμων ή το δεξί κιγκλίδωμα. Όταν διδάσκετε τυφλούς μαθητές, να χρησιμοποιείτε όρια όπως κώνους στο γυμναστήριο, γραμμές στο πεζοδρόμιο για την μετακίνηση από το σχολείο στην παιδική χαρά κ.λπ. Εάν υπάρχουν αλλαγές στην τάξη, αφήστε τον μαθητή να κινηθεί στο χώρο χωρίς να βιάζεται, κάποια στιγμή που δεν υπάρχουν άλλα παιδιά για να εντοπίσει πού βρίσκονται πλέον τα πράγματα.

Εξετάστε τις προσωπικές σας πεποιθήσεις

Πρέπει να γνωρίζετε τις πεποιθήσεις σας γύρω από το τι μπορεί να κάνει ένας μαθητής που είναι τυφλός ή με προβλήματα όρασης τόσο στην τάξη σας όσο και έξω από αυτή. Είναι σημαντικό να αποδέχεστε πραγματικά τα παιδιά με προβλήματα όρασης, καθώς ο τρόπος που τα αντιμετωπίζετε, οι προσδοκίες που έχετε από αυτά και οι απόψεις σας για την θέση τους στην ομάδα της τάξης, θα καθορίσει και την στάση των συμμαθητών τους απέναντί τους.

Δημιουργήστε ένα σταθερό περιβάλλον

Πρέπει να είστε οργανωμένοι καλά και μην αλλάζετε θέση στα πράγματα μέσα στην τάξη. Εκπαιδεύστε τα άλλα παιδιά να μην αφήνουν τα πράγματά τους σε απροσδόκητα μέρη. Το περιβάλλον πρέπει να είναι σταθερό. Οι ρουτίνες κίνησης και οι μεταβάσεις πρέπει να είναι καλά σχεδιασμένες. Να είστε ανοιχτοί στο να ακούτε εποικοδομητικά σχόλια και να προσαρμόζεστε στις ανάγκες που εκφράζουν αλλά και βλέπετε να έχουν οι μαθητές σας.

Εκμεταλλευτείτε την υποστηρικτική τεχνολογία

Αναζητήστε και εκμεταλλευτείτε τα επιτεύγματα της τεχνολογίας που μπορούν να σας βοηθήσουν πχ αριθμομηχανές που ανακοινώνουν μεγαλόφωνα τα αποτελέσματα, προγράμματα που μετατρέπουν τα κείμενα σε γραφή Braille κτλ

Συμβουλευτείτε τους γονείς

Οι γονείς των μαθητών μας είναι η καλύτερη πηγή πληροφοριών για αυτά. Άλλωστε, τους γνωρίζουν όλη τους τη ζωή. Συναντηθείτε με τους γονείς πριν από την πρώτη μέρα του παιδιού στο σχολείο και συνεργαστείτε μαζί τους για να μάθετε τι χρειάζεται ο μαθητής σας και πώς μπορείτε να καλύψετε τις ανάγκες του αποτελεσματικότερα.

Διαφοροποιείτε τα υλικά

Χρησιμοποιείτε χρώματα που φουσκώνουν (βλ. puffy paint) για τα διαγράμματα (για παράδειγμα, μέρη ενός φυτικού κυττάρου), διαφορετικά αυτοκόλλητα και βάλτε ετικέτες σε Braille όπου χρειάζεται. Βεβαιωθείτε ότι έχετε τα κατάλληλα προγράμματα ώστε να μετατρέπετε τα κείμενά σας σε Braille και το αντίστροφο.

Απόδοση του άρθρου 15 Practical Tips for Teaching Blind or Visually Impaired Students

Ιωάννα Αγγέλου

Ειδική Παιδαγωγός (Παν. Θεσσαλίας)

Νηπιαγωγός (Α.Π.Θ.)

MEd - Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση

Περιγραφή εικόνας: Σε μία σχολική τάξη, ένας μαθητής με γκρι φούτερ ζακέτα κάθεται πίσω από ένα ξύλινο τραπέζι. Δίπλα του όρθια μία καθηγήτρια με μαύρη ζακέτα και μωβ πουκάμισο κρατάει μπροστά από τον μαθητή ένα μεγάλου μεγέθους μοντέλο της διπλής έλικας DNA. Το μοντέλο είναι φτιαγμένο από χαρτόνια με διαφορετικά χρώματα και διακριτά στοιχεία για κάθε χαρακτηριστικό. Ο μαθητής φοράει γυαλιά, έχει το κεφάλι σκυμμένο κι επεξεργάζεται το μέρος της διπλής έλικας του DNA που είναι στο ύψος του κεφαλιού και του κορμού του.